آگاه: صبحها، وقتی از خواب بیدار میشویم، هنوز چای دمنکرده، دستمان ناخودآگاه به سوی تلفن همراه میرود؛ از نوتیفیکیشنها تا تبلیغ کفش و گوشی و تور مسافرتی. از همان لحظه، ما درگیر انتخاب و مصرف میشویم. از آب داغی که برای دوش میریزیم تا غذایی که در ناهارخوری محل کار، نیمهخورده میگذاریم، از مدل ماشینی که میخریم تا برندی که بر لباسمان نقش بسته است؛ همه اینها، تکههایی از پازل «الگوی مصرف ایرانی» است. اما پرسش اینجاست؛ آیا این الگو، با روحیه استقلالخواه و عدالتمحور انقلاب اسلامی هماهنگ است؟ یا ما بیآنکه متوجه باشیم، در دام نرم و رنگارنگ مصرفگرایی گرفتار شدهایم؟
۱. اصلاح الگوی مصرف : در ادبیات انقلاب، «اصلاح الگوی مصرف» نه دستور ریاضت است، نه محرومیت؛ آن را دعوتی مینامند به خردمندی در خرج کردن. یعنی مصرف کردن با آگاهی، با اخلاق و در مسیر رشد ملی. وقتی از ریاضت اقتصادی سخن میگویند، معمولا تصویر جامعهای فقیر و خسته به ذهن میآید؛ اما اصلاح الگو یعنی جامعهای «هوشمند، مسئول و باعزت». به بیانی دیگر – به نقل از یکی از اساتید اقتصاد اسلامی- «صرفهجویی یعنی درست مصرف کردن، نه مصرف نکردنِ مطلق». در ایران، طبق آمار رسمی، مصرف انرژی خانگی حدود سه برابر میانگین جهانی است! ما گاهی در خانههای خود به اندازه چند خانواده اروپایی برق و گاز مصرف میکنیم و همزمان، از خاموشی یا کمبود انرژی گلایه داریم. این تناقض، ریشه فرهنگی دارد، نه صرفا اقتصادی. اگر تصمیم مردم ایران بر آن باشد تا مصرف خود را ۱۰درصد کاهش دهند، کشور نهتنها از بحران انرژی عبور میکند، بلکه میلیاردها تومان صرفهجویی به خزانه ملی بازمیگردد. این یعنی «اصلاح الگوی مصرف» فقط توصیهای اخلاقی نیست، بلکه «یک استراتژی اقتصادی ملی» است.
۲. چهره نرم استعمار نو : در دهه اخیر، موج جدیدی از مصرفگرایی در ایران شکل گرفته است؛ از گوشیهای چند ده میلیونی گرفته تا مدهای فصلی که هر سه ماه عوض میشوند. شبکههای اجتماعی، ویترین دنیای تجمل شدهاند. کافی است کمی در اینستاگرام یا تیکتاک پرسه بزنیم تا با بمبارانی از تبلیغات لوازم آرایشی، خوراکیهای خارجی و تورهای لوکس مواجه شویم. این همان چیزی است که رهبر انقلاب از آن بهعنوان «تهاجم فرهنگی در سبک زندگی» یاد کردهاند. مصرفگرایی، استعمار نو است؛ بیآنکه توپ و تفنگی شلیک کند. با «وسوسه» ذهنها را تسخیر میکند. کافی است به رفتارهای روزمره خود نگاه کنیم. چرا خرید لباس خارجی برایمان کلاس دارد؟ چرا برند نوشیدنی خارجی را «خاصتر» میدانیم؟ چرا کالای ایرانی را، پیش از امتحان، زیر سوال میبریم؟ پاسخ روشن است؛ فرهنگ مصرف ما، سالها زیر بار تبلیغات جهانی و خودکمبینی تاریخی شکل گرفته است.
۳. الگوی مصرف مردم : ایران در دهههای گذشته با تحریمها، فشارهای ارزی و ناترازیهای ساختاری مواجه بوده است. اما هر بار، مردم نقش تعیینکننده خود را در عبور از بحرانها نشان دادهاند. از دوران دفاع مقدس تا امروز، وقتی مردم وارد میدان میشوند، کشور از تنگنا عبور میکند. در سالهای اخیر نیز، همین رفتار در عرصه مصرف تکرار شد. در روزهای کمبود برق، بسیاری از خانوادهها داوطلبانه مصرفشان را کاهش دادند و تابستان بدون خاموشی گذشت. در دوران تحریمها، حمایت مردم از تولید داخلی باعث شد بسیاری از کارخانهها از رکود نجات پیدا کنند. بهعبارت سادهتر، «رفتار مصرفی مردم، مهمترین بازوی دولت در مدیریت اقتصاد ملی است.» هر خانواده ایرانی که تصمیم میگیرد غذای اضافه را دور نریزد، از اسراف انرژی بپرهیزد، یا بهجای برند خارجی، تولید ایرانی بخرد، در واقع در حال اصلاح یک ناترازی ملی است. در مقابل، اسراف در نان، مواد غذایی و انرژی، یعنی تخریب زیرساختهایی که با خون دل و تلاش میلیونها نفر ساخته شده است. طبق برآوردها، میزان دورریز نان در ایران بهاندازه غذای یک کشور کوچک است!
۴. سادگانه زیستن : سادگی در فرهنگ ایرانی، همواره نماد کرامت بوده است. خانه کوچک امام خمینی(ره) در جماران، هنوز در ذهن مردم بهعنوان مدرسه عزت و قناعت باقی مانده است. سادهزیستی، یعنی انتخاب آگاهانه برای آزاد ماندن از اسارت کالاها. اما امروز، چشموهمچشمی در خرید خانه، خودرو، لباس و حتی جشنهای تولد، به مسابقهای پرهزینه تبدیل شده است. بسیاری از خانوادههای ایرانی، بهویژه نسل جوان، این روزها در حال بازنگری در سبک زندگیاند. بازگشت به غذاهای سنتی و سالم، خرید از تولیدکننده محلی، استفاده از لوازم دستساز ایرانی، یا حتی سفرهای طبیعتگردی ساده، همه نشانههای بیداری نسلی است که میخواهد دوباره «خود ایرانی اصیل» را کشف کند.
۵. مصرف مسئولانه، مقاومت هوشمند : امروز، مصرف دیگر فقط خرید و خرج نیست؛ مسئلهای تمدنی است. در جهانی که شرکتهای چندملیتی و شبکههای جهانی ذهن و سلیقه مردم را کنترل میکنند، «مصرف آگاهانه یک عمل سیاسی و فرهنگی است». هر ایرانی، در سبد خریدش، رأی میدهد: یا به جبهه استقلال، یا به جبهه وابستگی. اگر یاد بگیریم در مصرف انرژی، آب، کالا و حتی محتوای مجازی مسئولانه عمل کنیم، در واقع از استقلال و امنیت ملی خود پاسداری کردهایم.
۲۱ آبان ۱۴۰۴ - ۲۲:۵۴
کد خبر: ۱۷٬۹۲۰
نظر شما