آگاه: برترین غایت عملی عقل آن است که اراده را تماما تحت فرمان خود، نه هیچ تمایل و انگیزه دیگری، درآورد و این اساس مفهوم «خودآیینی» به معنای آزاد بودن آیین و قواعد خویش از هر گونه اراده بیرونی است. خودآیینی یعنی عاقل از عقلش برای تشخیص راه درست استفاده کند و با اراده مستقل خود آن راه را برود، نه آنکه از دیگران کورکورانه پیروی کند.
آنچه در زمینه حجاب میتوان به آن استدلال کرد، در خصوص مخاطبانی است که میتوان هویت مستقل آنها به عنوان «هویت مستقل زن مسلمان» را برایشان برجسته کرد. بر این اساس، گزاره استدلال آن است که «حجاب، یک تصمیم خودآیین زن مسلمان- بدون فشار یا تحمیل دیگران- است.» مشابه این هویت را میتوان درباره هویت «زن شرقی» یا «زن ایرانی» و حفظ اصالتها نیز مطرح کرد. همانند یک یونیفرم (روپوش خاص مشاغل) که تلاش میکند فردیت فرد را کم کرده و هویت جمعی و تعلق حرفهای او را پررنگ کند. همچنین میتوان «خودآیین» بودن را به بحث «ابزار قرار گرفتن» و «کالا شدن» زن نیز مرتبط دانست که خودآیین بودن بیحجابی را نقض میکند. امام علی (ع) فرمود: «لَا تَکُن عَبدَ غَیرکَ و قَد جَعَلکَ اللَّهُ حُرّا؛ برده دیگری نباش؛ که خداوند تو را آزاده آفریده است.»
برداشتن حجاب- آنطور که رهبر انقلاب نیز بارها بر آن تاکید کردهاند- الگوبرداری یا تاثیرپذیری از نسخه غرب درباره زن است و حجاب نیز- آنطور که در ذهنیت گروهی از افراد جامعه است- تحمیل الگوی جمهوری اسلامی بر زنان است. خودآیینی حجاب، چیزی است که میتواند با هر دوی اینها مقابله کند. توجه دادن دختران ایرانی به اینکه پوشش خود را بر اساس عقل و آگاهی خود انتخاب کنند، راهبردی است که در فضای کنونی میتواند اثربخش باشد. به ویژه آنکه عرصه برای برخوردهای انتظامی و قانونی تنگ و برای برخوردهای اقناعی باز شده است.
دعوت به خودآیینی، برای همه جوانانی که از فاز تقلید از والدین یا همسالان فراتر رفته و با تفکر انتقادی به دنبال تشخیص هویت خودند، موثر است اما به طور ویژه برای کسانی که احساس میکنند در فضای جمهوری اسلامی سرکوب یا کنترل میشوند، این کاربرد را دارد که «اگر فکر میکنی حجاب، سرکوب زنان از سوی جمهوری اسلامی است و دوست نداری آن را داشته باشی، خوب بنگر که رفع حجاب، نسخه تجویزی چهکسانی است و در زمین چه کسانی بازی میکنی.» رهبر انقلاب فرمود: خیلی از کشف حجابکنندگان اگر بدانند پشت کارشان چه سیاستی است، این کار را نمیکنند.
میتوانیم در دعوت به خودآیینی به دختران بیحجاب بگوییم خودت را از فشارهای خانوادگی، از قضاوت جامعه، از پلیس یا قانون و از جو رسانه آزاد کن و به صدا و آگاهی درون خود گوش بده ببین چه پوششی را برایت انتخاب میکند. از خود بپرسید «چرا من اینگونه میپوشم و فکر میکنم؟» یا «آیا این پوشش واقعا مال من است یا فقط آنچه به من گفتهاند؟» «من واقعا چه میخواهم؟»، «چه چیزی برای من درست است؟»، «چه تیپی با ارزشهای من هماهنگ است؟»
یکی از رفتارهای جالب که شاهد بر خودآیینی حجاب است، انتخاب آگاهانه حجاب توسط زنان کشورهای آزاد است. هر ساله تعدادی از زنان مسلمان یا حتی غیرمسلمان، با وجود فضای فرهنگی مخالف، با اراده خود و آگاهی عمیق، تصمیم میگیرند محجبه شوند. این تصمیم، در نگاه اول، برای بسیاری غیرمنتظره و گاه نامفهوم است. اما در تحلیل دقیق آن میبینیم که الگویی بارز از خودآیینی است. واقعا جای فکر دارد چرا زنی که در جایی زندگی میکند که نه تنها هیچ الزام قانونی به پوشش وجود ندارد، بلکه در بسیاری از آنها، حجاب حتی با فشارهای نامحسوس اجتماعی و رسانهای، به عنوان نمادی از «سرکوب» یا «عقبماندگی» تلقی میشود، حجاب را انتخاب میکند؟ در اظهارات بسیاری از آنها این نتیجه بهدست میآید که آنها، حجاب را به عنوان مرزی معنوی انتخاب میکنند؛ مرزی که بین «ذات درونی» و «دنیای بیرونی مصرفگرا» قرار میگیرد و در فرهنگی که ارزش انسان اغلب به ظاهر، جوانی و جذابیت فیزیکی گره خورده، به آنها «معنا» میدهد. آنها میگویند: «من خودم هستم»، «من بیش از یک تصویر هستم»، «من فراتر از بدن هستم»، «من آزاد هستم» آنها به ما یادآوری میکنند که آزادی واقعی، آن نیست که هر چه خواستی بپوشی، بلکه آن است که بتوانی آنچه را که با عمق وجودت میخواهی، بپوشی؛ حتی اگر جهان بخواهد تو را برایش سرزنش کند.
۲۰ آذر ۱۴۰۴ - ۱۵:۰۸
کد خبر: ۱۸٬۷۱۰
من بیش از یک تصویر هستم
خودآیینی حجاب، یک راهبرد اقناعی
عبدالله عمادی -استادیار گروه اخلاق کاربردی پژوهشگاه قرآن و حدیث
دلایل مختلفی در مقام تعلیل و استدلالورزی برای حجاب وجود دارد؛ معمولا در «دین» از زاویه حرمت شرعی، در «روانشناسی» از زاویه مصونیت و امنیت روانی، در «قانون» از زاویه حقوق شهروندی و در «اخلاق» از زاویه عفت و حیا بر آن استدلال میشود. اگر چه این استدلالها هر کدام موجه و موثرند، اما به نظر میرسد در شرایط کنونی یکی از راهبردهایی که باید بر آن تکیه کرد، وجه «خودآیینی حجاب» است.
نظر شما