آگاه: ایران در حوزه علم نانو جایگاه قابل‌توجهی در سطح جهانی دارد و بر اساس شاخص‌های مختلف، در رده‌بندی‌های بین‌المللی حضور پررنگی نشان می‌دهد. در ادامه به جایگاه ایران در این حوزه و تحلیل آن پرداخته می‌شود:
عماد احمدوند، دبیر ستاد فناوری نانو گفت: ما از کشوری که رتبه‌اش در انتشار مقالات نانو در ابتدای برنامه حدودا ۵۱ دنیا بود، اکنون به جایگاه ششم جهان در این شاخص رسیده‌ایم. احمدوند، در مورد آخرین رتبه ایران در حوزه نانو و تعداد شرکت‌ها و آمار فروش محصولات نانویی اظهار کرد: به‌طورکلی، کشورمان مسیری را از توسعه علمی به سمت توسعه فنی و کسب‌وکاری و سپس توسعه اقتصادی طی کرده است. ان‌شاءالله گام بعدی، تمرکز بر اثرگذاری‌های اقتصادی و اجتماعی خواهد بود. ما از کشوری که رتبه‌اش در انتشار مقالات نانو در ابتدای برنامه حدودا ۵۱ دنیا بود، اکنون به جایگاه ششم جهان در این شاخص
رسیده‌ایم.
احمدوند گفت: البته شاخص‌های علمی دیگری نیز وجود دارند که می‌توان به‌صورت مفصل‌تر درباره آنها صحبت کرد. گام بعدی این است که ببینیم چه شرکت‌هایی از این بدنه بیرون‌آمده و اکنون محصول دارند. تا پایان سال ۱۴۰۳، حدود ۴۴۰ شرکت دارای محصول فناورانه نانویی مورد تایید ستاد نانو در کشور فعال هستند که بیش از ۱۷۰۰ محصول دارای تاییدیه «نانومقیاس» را تولید می‌کنند. وی ادامه داد: تاکید می‌کنم که محصولاتی که تاییدیه نانومقیاس دارند، یعنی هم از فناوری نانو استفاده کرده‌اند و هم تجاری شده است. همچنین این محصولات در بازار حضور دارند؛ مثلا محصولات مرتبط با سلامت، تاییدیه وزارت بهداشت، و محصولات کشاورزی، تاییدیه وزارت جهاد کشاورزی را دریافت کرده‌اند.
دبیر ستاد نانو گفت: علاوه بر این، تعداد قابل‌توجهی از شرکت‌ها یا تیم‌های فناور در حال گذراندن فرآیندهای توسعه هستند که ما از آنها حمایت می‌کنیم، اما آمار آنها در آمار محصولات ارائه‌شده لحاظ نمی‌شود. تا پایان سال گذشته، ۱۷۳۶ محصول دارای تاییدیه نانومقیاس بودند. وی گفت: گام بعدی این است که ببینیم این شرکت‌ها و محصولاتشان چه جایگاهی در اقتصاد کشور دارند؛ چه میزان فروخته‌اند و چه مشکلاتی را حل کرده‌اند؟ یکی از شاخص‌های مهم، حجم فروش محصولات نانویی این شرکت‌هاست. در سال‌های گذشته، تقریبا هر سال حجم فروش این شرکت‌ها دوبرابر سال قبل بوده است. آخرین آمار مربوط به انتهای سال ۱۴۰۲ نشان‌دهنده رشد قابل‌توجه در این حوزه
است.
دبیر ستاد نانو گفت: در سال ۱۴۰۲، حجم فروش محصولات نانویی حدود ۶۲ هزار میلیارد تومان بوده است که نسبت به سال قبل، رشدی در حدود صد و خورده‌ای درصد داشته است. از این مقدار، تقریبا ۹ درصد مربوط به بازار صادراتی بوده که معادل ۱۴۵ میلیون دلار از فروش محصولات نانویی به سایر کشورها محسوب می‌شود. می‌توان گفت شرکت‌های مختلف، تجربه صادرات به تقریبا هر پنج قاره جهان را داشته‌اند. وی خاطرنشان کرد: براساس اطلاعات استخراج‌شده از گمرک و سامانه دانش‌بنیان معاونت علمی در سال ۱۴۰۲، محصولات نانویی به ۴۹ کشور صادر شده است. البته ممکن است برخی صادرات از طریق شرکت‌های واسط انجام شده باشد که اطلاعات آن در دسترس نبوده، اما آنچه به صورت مستند قابل‌تایید است، رقم ۴۹ کشور است این آمار، سیر رشد از علم تا کسب‌وکار و در نهایت اقتصاد را به‌خوبی نشان می‌دهد.
احمدوند گفت: در حال حاضر، بخش قابل‌توجهی از تمرکز ستاد بر اساس اولویت‌های مندرج در سند، معطوف به حوزه‌هایی است که محصولات دارای اثرات اقتصادی و اجتماعی بالاتری هستند. ممکن است برخی محصولات از نظر حجم فروش، رقم چشمگیری نداشته باشند، اما نقشی که در حل مسائل کلان کشور ایفا می‌کنند، بسیار حائز اهمیت است. این دسته از محصولات در اولویت‌های ستاد قرار می‌گیرند. به‌عنوان‌مثال می‌توان به حوزه نانوحباب اشاره کرد که اگرچه از نظر حجم بازار عدد بسیار بالایی محسوب نمی‌شود، اما در حوزه کشاورزی می‌تواند تا ۱۵ درصد و در برخی موارد تا ۲۰ درصد بهره‌وری در کشت گلخانه‌ای را افزایش دهد. وی گفت: همچنین در حوزه شیلات، این فناوری قادر است تا حدود سه برابر، میزان برداشت ماهی از استخرها را بهبود بخشد. در این حوزه‌ها، ما از جمله کشورهای مطرحی هستیم که هم فناوری آن را در اختیار داریم و هم شرکت‌های داخلی آن را به صورت عملیاتی مورد استفاده قرار داده‌اند. این دستاوردها باید توسعه یابند تا بتوانند در رفع مشکلات صنایع و حوزه سلامت موثر واقع
شوند.
دبیر ستاد نانو گفت: در حوزه سلامت، شاید بازار داروهای پیشرفته مانند داروهای درمان سرطان از نظر حجم مالی عدد بسیار بالایی نداشته باشد، اما این محصولات دسترسی مردم به روش‌های درمانی پیشرفته‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر را فراهم می‌کنند. زمانی که فقط داروی خارجی در دسترس باشد، با قیمت دلاری، تنها درصد بسیار کمی از مردم می‌توانند به این روش‌های درمانی فکر کنند. وی ادامه داد: اما وقتی همان دارو به تولید داخلی می‌رسد و تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد، طیف وسیعی از مردم، تقریبا تمام کسانی که به این روش‌های درمانی نیاز دارند، می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. این موضوع را ما جزو مأموریت‌های اصلی ستاد می‌دانیم؛ تمرکز بر توسعه برخی داروهای پیشرفته که ممکن است از نظر معادلات اقتصادی برای شرکت‌ها چندان جذاب نباشند، اما ما از آنها حمایت می‌کنیم تا اینگونه محصولات در کشور توسعه یابند و در دسترس مصرف‌کنندگان قرار گیرند.
نگاهی به علم نانو در ایران
شواهد تاریخی نشان می‌دهد که ایرانیان در قرن‌های چهارم تا هفتم هجری از نانوذرات نقره و مس برای تزیین سفال‌های خود استفاده می‌کرده‌اند. در همین راستا محققانی از کشور ایتالیا به همراه فرح شکوهی، پروین اولیایی، جواد رهیقی و محمد لامهی از سازمان انرژی اتمی کشورمان، نتایج تحقیقات صورت‌گرفته بر لعاب‌های استفاده شده روی سفال‌های ایرانی قرن‌های چهار تا هفت هجری را به صورت مقاله‌ای منتشر کرده‌اند. طبق نتایج این تحقیق، وجود نانوذرات نقره و مس در لعاب مورد استفاده در تزیینات سفالی قرون چهار تا هفت هجری موجب پیدایش اثرات کروماتیکی مختلفی در این سفال‌ها شده است.
موضوع نانو برای اولین‌بار در سال ۱۳۷۹ شمسی در کشورمان مطرح و در ۱۶ شهریور ۱۳۸۲ ستاد ویژه توسعه فناوری نانو تشکیل شد. در ادامه سند بلندمدت توسعه فناوری نانو در ۵ مرداد ۱۳۸۴ در هیات دولت مورد تصویب قرار گرفت. کشورمان بر اساس گزارش رییس ستاد ملی نانو در سال ۲۰۰۱ فقط ۲۲ مقاله جهانی در عرصه نانو به چاپ رسانده بود اما در سال ۲۰۱۹ با چاپ بیش از ۱۲ هزار مقاله جهانی در این زمینه از رتبه ۵۷ به رتبه چهارم جهانی ارتقا یافته و در آخرین رده‌بندی‌ها جزو ۶ کشور اول جهان قرار گرفته است. همچنین دانشمندان کشورمان دو اختراع ثبت‌شده سال ۲۰۰۱ در عرصه نانو را به ۲۶۰ اختراع در سال ۲۰۱۹ افزایش دادند که ۲۴ درصد اختراعات ثبت‌شده جهانی را شامل می‌شود.
نظر شما