آگاه: مراسم گرامیداشت چهلمین روز درگذشت توکلی روز گذشته با حضور شخصیت‌ها و فعالان سیاسی و مسئولان کشوری و با سخنرانی غلامعلی حداد عادل، مشاور مقام رهبری و به همت سازمان مردم‌نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت و با مشارکت شهرداری تهران و سمن‌های فعال در حوزه مبارزه با فساد در مسجد امام صادق (ع) واقع در میدان فلسطین برگزار شد.
آنچه مشخص است، توکلی را نه‌تنها با کرسی‌های مجلس و مرکز پژوهش‌های آن، بلکه با قلمش، با سخنان تند و بی‌پرده‌اش و با نهاد مردمی «دیده‌بان شفافیت و عدالت» می‌شناسند؛ نهادی که او با دغدغه‌ای واقعی برای مبارزه با فساد و دفاع از حقوق محرومان پایه‌گذاری کرد. وی سال‌های آخر زندگی‌اش، به‌ویژه پس از بیماری برای بسیاری زمانی بود که انتظار داشتند او به سکوت و خلوت پناه ببرد، اما توکلی که نزدیکان و همفکرانش او را «احمد آقا» صدا می‌کردند. برخلاف این انتظار، آرام ننشست. مدام نامه می‌نوشت، هشدار می‌داد و همچنان خواهان اصلاحات ساختاری و مقابله با رانت‌خواری و تبعیض بود.
همان‌طور که تاکید شد، یکی از نقاط عطف زندگانی احمد توکلی، تاسیس سازمانی مردم‌نهاد برای گسترش شفافیت، عدالت و مبارزه با فساد بود. حقیقتا اقدام او گشودن افقی تازه پیش پای سیاسیون بود و به آنها نشان داد که یک سیاست‌مدار لازم نیست همیشه در بدنه قدرت باقی بماند، بلکه می‌تواند با استفاده از اِشراف و آگاهی و دانشی که نسبت به مسائل کشور کسب کرده است، فعالیت‌های مردم‌نهاد، مطالبه‌گرایانه و عدالت‌طلبانه داشته است.
در چند سال اخیر، توکلی بیشتر به‌عنوان رئیس هیئت‌مدیره سازمان مردم‌نهاد «دیده‌بان شفافیت و عدالت» شناخته می‌شد. این سازمان مردم‌نهاد با هدف مبارزه با فساد اقتصادی، نظارت بر تخصیص منابع، بررسی عملکرد مسئولان و حمایت از حقوق عمومی تاسیس شد و با رعایت ملاحظات کشور، افشاگری‌هایی درباره مفاسد اقتصادی انجام داد و خواستار رسیدگی به آن موارد از سوی دستگاه‌های نظارتی و قضایی شد.
پنج آبان ۹۴ توکلی در نشست خبری اعلام موجودیت نهاد متبوعش گفته بود: فرمان هشت‌ماده‌ای امام (ره) برای دفاع از شئون اجتماعی مردم و همچنین فرمان هشت‌ماده‌ای مقام رهبری که برای احقاق حقوق شهروندی و اداری ایران اسلامی بوده است، بسیار اندک مورد اهمیت مسئولین قرار گرفت. ما از سال ۸۱ تا سال ۹۳ که رهبری از نحوه برخورد با فساد گلایه کردند و از برگزاری سمینارهای مدام بی‌فایده که هیچ سودی برای مقابله با فساد ندارد انتقاد کردند شروع به برگزاری جلسات خود کردیم تا کمک‌حال دستگاه‌های اقتصادی مقابله‌کننده فساد باشیم.
وی بر این باور بود: فساد به صورت سیستمی و دستگاهی رشد می‌کند و مسئولان خود گرفتار فساد شده‌اند، خود مرتکب خطاهایی می‌شوند یا فساد در معنای دیگر گریبان مجریان قانون را می‌گیرد و در آن قسمت‌ها نفوذ می‌کند و افرادی که خود باید با فساد مقابله کنند دچار مشکل می‌شوند. بند ۶۱ قانون کیفری با بیان حمایت از سمن‌های مردم‌نهاد از حقوق شهروندی آنها حمایت کرده و حتی تاکید دارد در صورت معتبر بودن اسناد می‌توان علیه فرد خاطی اعلام جرم شود. ما از افشاگری غیرقانونی جلوگیری کرده و تا زمانی که خبری را موثق ندانیم رسانه‌ای نخواهیم کرد و از برانگیختن احساسات زودگذر و هیجانی پرهیز می‌کنیم. ما در مقابله با فساد اداری و سیستمی به کمک رسانه‌های خبری احتیاج داریم که واسطه‌ای بین این سازمان و عموم مردم نخبگان باشند.
براین‌اساس موسس دیده‌بان شفافیت و عدالت فارغ از نگاه‌ها و برداشت‌های سیاسی و جناحی، هرجا احساس می‌کرد، مسئول یا نهادی در قبال فساد کم‌کاری می‌کند یا منفعل ظاهر می‌شود، سکوت نمی‌کرد و با نامه‌نگاری یا مصاحبه اعتراض خود را اعلام می‌کرد. برای نمونه او سال ۱۴۰۲ که دولت شهید جمهور تصدی قوه مجریه را برعهده داشت با صدای رسا به انتقاد از عملکرد معاونت صنایع عمومی وزارت صمت پرداخت و گفت: مشفقانه تلاش کردیم محمدمهدی برادران، معاون صنایع عمومی وزارت صمت مسیر خود را اصلاح کند و در راستای سیاست‌های دولت گام بردارد اما متاسفانه نتیجه مثبتی عاید نشد. زمان آن است که علی‌آبادی [وزیر وقت صمت] ضمن آگاهی از برخی مسائل، نسبت به رفع مشکلات پیش‌آمده معاونت صنایع عمومی دستور اقدام صادر کند یا در دوره‌ای که موضوع «تاثیر معدل در کنکور» در شورای عالی انقلاب فرهنگی داغ شده بود، با ارسال نامه‌ای به دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام از وی خواست تا در صورت موافقت رئیس مجمع، موضوع «بررسی اصرار مجلس به تعویق تاثیر معدل در نتایج کنکور» پس از روی کار آمدن دولت جدید و فعال‌شدن شورای عالی انقلاب فرهنگی با ترکیب جدید صورت گیرد.
نوع نگاه احمد توکلی به فساد به‌خوبی ثابت می‌کرد برای او اصول‌گرا، اصلاح‌طلب یا اعتدالی مهم نیست، به عبارتی هیچ خط قرمزی نداشت و حتی از یک چهره اصلاح‌طلب برای عضویت در دیده‌بان متبوعش دعوت به عمل‌آورده بود. او از یک سو در انتخابات ریاست‌جمهوری با هاشمی رفسنجانی و سیدمحمد خاتمی به رقابت پرداخت و از سوی دیگر رقیب منصف آنها شناخته می‌شد. رقیبی که با حفظ ادب و با ارائه پیشنهاد و طرح، عملکرد اقتصادی دولت‌های سازندگی و اصلاحات را نقد می‌کرد.
بیژن مقدم که ارتباط نزدیکی با مرحوم توکلی داشت، می‌گوید: ایشان نسبت به مسائل مالی بسیار حساس بود و اعتقاد داشت که کارگزاران نظام نباید به هیچ شکلی آلوده شوند. این باور دینی و اصولی باعث شد که چهره‌ای ضدفساد از ایشان در ذهن جامعه شکل بگیرد. برخلاف برخی که شعار مبارزه با فساد می‌دهند، دکتر توکلی در عمل نیز پاکدست و سالم بود.
این کارشناس مسائل سیاسی و تحلیل‌گر رسانه یادآور شد: دکتر توکلی معتقد بود که فساد می‌تواند ریشه اسلام را بزند و مردم را از حاکمیت ناامید کند. به همین دلیل تمام تلاش خود را برای مقابله با فساد انجام داد. حتی در «دیده‌بان شفافیت و عدالت»، با افراد مختلف از طیف‌های فکری گوناگون همکاری می‌کرد. برای مثال، از آقای عباس عبدی دعوت کرد تا عضو دیده‌بان شود؛ آن هم با وجود اختلافات فکری که داشتند! این نشان‌دهنده نگاه فراتر از جناح‌بندی‌های سیاسی بود.
ازآنجاکه توکلی بنیان‌گذار نهادی بود که مهم‌ترین ماموریت و کاروِیژه آن مبارزه با فساد است، این احتمال می‌رفت پس از درگذشت وی چراغ جلسات دیده‌بانش کم‌فروغ شود؛ اما راه و مسیرش با انتخاب محمد دهقان به‌عنوان رئیس هیئت‌امنای دیده‌بان شفافیت و عدالت ادامه یافت و درخواست او که همواره مبارزه و مقابله با فساد اقتصادی و توجه به فرمان هشت ماده‌ای امامین انقلاب بود، زمین نماند.