آگاه: بسیاری تصور می‌کنند فیلتر سیگار از پنبه یا مواد طبیعی ساخته می‌شود، اما در واقع این فیلترها از نوعی پلاستیک به نام «سلولز استات» تشکیل شده‌اند؛ ماده‌ای مصنوعی که برای تجزیه‌اش در طبیعت، ۱۰ تا ۱۵ سال زمان لازم است. فیلتر سیگار در زمان استعمال، ترکیبی از مواد سمی مانند نیکوتین، تار، سرب، آرسنیک و کادمیم را در خود جذب می‌کند و پس از رها شدن در محیط، این مواد در اثر باران یا تماس با خاک، شسته و وارد آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شود. یک پژوهش دانشگاهی نشان می‌دهد که تنها یک فیلتر سیگار می‌تواند تا هزار لیتر آب را آلوده کند.
سموم فیلتر سیگار در چرخه زندگی
فیلتر سیگارها جدا از اینکه زباله‌های بصری محسوب می‌شوند، حاملان فعال سموم پایدار هستند. وقتی فیلترها در محیط رها می‌شوند، باران آنها را به رودخانه‌ها و دریاها می‌برد. آزمایش‌ها نشان داده‌اند که مواد خارج‌شده از ته‌سیگارها برای ماهی‌ها، میگوها و پلانکتون‌ها کشنده است. پژوهش‌های اخیر در مناطق ساحلی شمال ایران از جمله گیلان و مازندران نشان می‌دهد که تراکم میکروپلاستیک‌ها در شن و ماسه تا حد زیادی ناشی از فیلتر سیگارهاست. این ذرات در بدن ماهی‌ها تجمع یافته و در نهایت وارد بدن انسان
می‌شوند.
افزایش بیماری‌های پوستی و تنفسی
معضل ته‌سیگار تهدیدی مستقیم برای سلامت انسان است. کودکان کوچک در پارک‌ها گاهی فیلترسیگارها را با خوراکی اشتباه می‌گیرند؛ گزارش‌های مسمومیت با نیکوتین ناشی از بلعیدن فیلتر سیگار در کشورهای مختلف ثبت شده است. همچنین تماس مداوم کارگران رفت و روب شهری با فیلترهای آلوده می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های پوستی و تنفسی را افزایش دهد. براساس مطالعه‌ای در ژاپن، میزان نیکوتین موجود در فیلترهای جمع‌آوری‌شده از خیابان، تا ۴۰ برابر بالاتر از حد ایمن تماس انسانی بوده است.
دلارهایی که صرف پاکسازی زباله‌های دخانی می‌شود
جمع‌آوری فیلتر سیگارها هزینه سنگینی بر دوش شهرداری‌ها می‌گذارد. در آمریکا، برآورد شده است که سالانه بیش از ۱۱ میلیارد دلار صرف پاکسازی زباله‌های دخانی می‌شود.
در ایران آمار دقیقی وجود ندارد اما فقط تصور کنید هر روز هزاران رفتگر شهری ناچارند میلیون‌ها ته‌سیگار را از میان جوی‌ها، چمن‌زارها و پیاده‌روها جمع کنند. این یعنی صرف منابع مالی، انرژی و انسانی برای زباله‌ای که اصلا نباید تولید می‌شد.
فرهنگ عمومی و بی‌توجهی اجتماعی
چرا با وجود آگاهی نسبی مردم، رها کردن ته‌سیگار همچنان رفتاری عادی تلقی می‌شود؟ پاسخ را باید در ضعف آموزش، نبود قوانین اجرایی و عادی‌سازی رفتارهای غلط جست‌وجو کرد. بسیاری از سیگاری‌ها تصور می‌کنند چون فیلتر کوچک است، آسیبی ندارد. برخی حتی به اشتباه فکر می‌کنند این زباله‌های خطرناک تجزیه‌پذیرند.
کارشناسان اجتماعی معتقدند که نبود «شرم اجتماعی» نسبت به این رفتار، عامل مهمی در تداوم آن است. در کشورهای توسعه‌یافته، فردی که ته‌سیگارش را در خیابان می‌اندازد با جریمه‌های سنگین یا واکنش منفی جامعه مواجه می‌شود. در حالی که در ایران، این عمل معمولا بی‌پاسخ می‌ماند.
قوانین و تجربه‌های جهانی
در فرانسه، شرکت‌های تولیدکننده سیگار از سال ۲۰۲۱ موظف شده‌اند بخشی از هزینه‌های پاکسازی ته‌سیگار را بپردازند. در ژاپن، شهرها منطقه‌های بدون فیلتر سیگار ایجاد کرده‌اند و سیگاری‌ها فقط در مکان‌های مشخص مجاز به کشیدن سیگار هستند. در اسپانیا، سواحل محبوب مانند بارسلونا کشیدن سیگار را کاملا ممنوع کرده‌اند تا از ورود فیلترها به دریا جلوگیری شود. چنین سیاست‌هایی هم به کاهش آلودگی، کمک و هم فرهنگ مسئولیت‌پذیری را در میان مردم تقویت کرده است.
ته‌سیگار در ایران؛ از خیابان تا دریا
در ایران، ته‌سیگارها چهره بسیاری از شهرها را مخدوش کرده است. در سواحل خزر به‌ویژه گیلان و مازندران، داوطلبان محیط‌زیست گزارش می‌دهند که بیش از ۶۰درصد زباله‌های کوچک جمع‌آوری‌شده از شن‌های ساحل، فیلتر سیگار است. در جنگل‌ها نیز، رها کردن ته‌سیگار یکی از دلایل اصلی آتش‌سوزی است. شعله‌ای کوچک که از یک فیلتر نیم‌سوز آغاز می‌شود، می‌تواند صدها هکتار از جنگل‌های شمال کشور را خاکستر کند.
تهدید خاموش برای آب و خاک
مواد شیمیایی موجود در ته‌سیگارها، به‌ویژه نیکوتین، هنگام تماس با آب، ترکیبات سمی تولید می‌کنند. این ترکیبات می‌توانند فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید خاک را مختل کنند و حاصلخیزی زمین را کاهش دهند. در شهرهایی که زباله‌ها به‌طور منظم جمع‌آوری نمی‌شود، فیلتر سیگارها در جوی‌ها می‌مانند و با نخستین باران به دریا می‌ریزند؛ این یعنی ورود تدریجی سموم به منابع تغذیه‌ای مردم.
بازیافت، یک مدیریت خلاق
طی سال‌های اخیر ایده‌های خلاقانه‌ای برای بازیافت ته‌سیگارها مطرح شده است. برخی شرکت‌ها فیلترها را به آجر، عایق صوتی یا مواد بسته‌بندی تبدیل می‌کنند. در هند، پروژه‌ای به نام Code Effort توانسته فیلتر سیگارها را جمع‌آوری و پس از ضدعفونی، به محصولات پلاستیکی بی‌خطر تبدیل کند. اما کارشناسان تاکید می‌کنند که بازیافت هرچند مفید است اما راه‌حل اصلی نیست. بهترین رویکرد، کاهش مصرف سیگار و ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای جمع‌آوری ته‌سیگارهاست.
نقش آموزش و رسانه
برای آشنایی افراد با خطرات ته سیگار، آموزش باید از مدرسه‌ها آغاز شود؛ وقتی کودکان بدانند که یک فیلتر کوچک می‌تواند به مرگ ماهی یا آلودگی آب بینجامد به بزرگسالانی مسئول‌تر تبدیل خواهند شد. رسانه‌ها نیز باید در تغییر نگرش مردم نقش ایفا کنند. انتشار ویدئوها، کمپین‌های شهری، تبلیغات محیطی و تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند تاثیرگذار باشد. صنعت دخانیات یکی از سودآورترین صنایع دنیاست. از سویی جمع‌آوری زباله‌های مربوط به این صنعت نیازمند توجه و مسئولیت‌پذیری بیشتری است. کارشناسان محیط‌زیست خواستار اجرای اصل مسئولیت تولیدکننده در ایران هستند؛ به این معنا که شرکت‌های تولیدکننده سیگار باید در جمع‌آوری و بازیافت ته‌سیگارها مشارکت مالی داشته باشند. اگر این روند ادامه یابد، ته‌سیگارها نه‌تنها بخشی از سیمای شهری، بلکه بخشی از خاک و آب و محیط زیست ما خواهند شد. پژوهشگران هشدار می‌دهند که در دهه آینده، میکروپلاستیک‌های حاصل از فیلترهای سیگار می‌توانند تا ۱۰ درصد از کل آلودگی پلاستیکی در کشور را تشکیل دهند.
تغییر از ما آغاز می‌شود
فیلتر سیگار نماد بی‌مسئولیتی انسان در برابر محیط است. هر نخ سیگار که بر زمین می‌افتد، بخشی از سلامت زمین و آینده فرزندان‌مان را می‌سوزاند. فرهنگ‌سازی، قانون‌گذاری و پذیرش مسئولیت اجتماعی ارکان اساسی برای مقابله با این معضل است.
هر سیگاری‌ای اگر تصمیم بگیرد که ته‌سیگار خود را جمع کند می‌تواند از هزاران لیتر آب سالم و چندین جان موجود زنده محافظت کند. در روزگاری که تغییرات اقلیمی و آلودگی پلاستیکی به‌صورت همزمان در برابر ما قد علم کرده‌اند، هیچ زباله‌ای کوچک نیست. ته‌سیگار، نشانه‌ای از غفلت بزرگ ماست. بیایید از همین نخ کوچک، آغاز کنیم.
پویش «نه به ته‌سیگار»
«کبوتر بهاور» معلم و فعال محیط زیست است که پس از شنیدن اخبار مبنی بر سوختن جنگل‌های ارسباران با یک فیلتر سیگار در بیست‌وهفتم تیرماه سال ۱۳۹۸، ایده پویش مردمی و ملی «نه به ته‌سیگار» را پیگیری کرد و به مرحله اجرا رساند. مدتی جمع‌آوری ته‌سیگار را از پارک محله به تنهایی انجام داد و به مرور همراهان و همفکران دغدغه‌مند جذب پویش او شدند. این فعال محیط زیست می گوید: «اگر یک ته سیگار به مدت چهار روز در یک لیتر آب قرار بگیرد، سم آن برای کشتن هر نوع ماهی آب‌های شیرین و شور کافی است. فیلتر سیگار تجزیه و تصفیه نمی‌شود و علاوه بر نیکوتین، حاوی آرسنیک و فلزات سمی است که می‌تواند عامل مرگ پرندگان، آبزیان، درختان و حشرات شود.» او توضیح می‌دهد که تحقیقات دانشگاهی در انگلیس نشان می‌دهد فیلترهای سیگار باعث کاهش رشد ۲۸درصدی ساقه و ۲۷درصدی جوانه گیاهان می‌شوند. او همچنین می‌گوید: «ته‌سیگار نباید با دیگر زباله‌ها انباشته شود، زیرا باعث سمی شدن آنها خواهد شد. ته سیگارها یک پسماند شیمیایی هستند و حتی خطرناک‌تر از پسماندهای بیمارستانی محسوب می‌شوند.»
هر فیلتر سیگار حاوی هزاران رشته میکروفایبر
پروفسور «سینا دوبرادران» پژوهشگر و مدیر مرکز تحقیقات بهداشت محیط سیستمی و انرژی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر می‌گوید: «هر فیلتر سیگار حاوی هزاران رشته میکروفایبر است و تنها راه حل واقعی، رها نکردن آن در محیط‌زیست است. خطر ته‌سیگار بسیار جدی و یکی از فراوان‌ترین زباله‌های جهان است. در برنامه‌های پاکسازی ساحل که در بندر بوشهر به منظور ارتقای فرهنگ تمیز نگه داشتن سواحل شهر انجام دادیم، در عرض یک ساعت، هزاران ته‌سیگار جمع‌آوری شد.» او می‌افزاید: «ما مطالعه‌ای انجام دادیم و مدل‌سازی کردیم که چقدر آلاینده سمی از طریق رها کردن ته‌سیگارها در سطح جهانی وارد محیط‌زیست می‌شود. اعداد به‌دست‌آمده هشداردهنده هستند: بیش از چهار هزار تن نیکوتین در سال، نزدیک به ۵۰۰ تن ترکیبات فنولی، حدود ۱۰۰ تن فلزات سمی مانند نیکل، مس و کادمیوم، بیش از سه تن ترکیبات پلی‌آروماتیک (هیدروکربن‌های سرطانزا)، نزدیک به ۱.۵ تن ترکیبات BTEX (بنزن، تولوئن، اتیل‌بنزن، زایلن).» پروفسور دوبرادران می‌گوید: «علاوه بر این، هر فیلتر سیگار حاوی هزاران رشته میکروفایبر (نوعی میکروپلاستیک) است. تنها راه حل واقعی، رها نکردن ته‌سیگار در محیط‌زیست و در مرحله ایده‌آل، کاهش مصرف سیگار است. برای فرهنگ‌سازی می‌توان از روش‌های خلاقانه استفاده کرد؛ مثلا گذاشتن ظروف شیشه‌ای در مناطق پربازدید مثل سواحل و پارک‌ها با عکس ورزشکاران محبوب و تشویق مردم به انداختن ته‌سیگار در ظرف مربوط به طرفداران آن ورزشکار.»
آلوده‌کردن آب و خاک با یک فیلتر سیگار
«قربانعلی محمدپور» مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز فیلتر سیگار را یک پسماند بسیار خطرناک معرفی می‌کند و مهم‌ترین ضرر آن را وجود ماده سمی آرسنیک در آن می‌داند. او می‌گوید: «علاوه بر آرسنیک، ۳۶ ماده شیمیایی و فلز سنگین دیگر در ته‌سیگار وجود دارد که با رها شدن در طبیعت، علاوه بر نفوذ به منابع آبی، به منابع خاکی نیز آسیب می‌رساند. مطالعات علمی نشان می‌دهد هر فیلتر سیگار در صورت بارندگی، نزدیک به یک متر مربع از زمین اطراف خود را آلوده می‌کند.»
۴۰۰۰ ماده سمی در فیلتر سیگار هست
۷ درصد از آتش‌سوزی‌هایی که در جنگل‌ها رخ می‌دهد به علت رها کردن ته‌سیگارهای روشن در طبیعت و جنگل‌هاست.
۲۰ میلیون نفر سیگاری در ایران سالانه حدود ۳۷۱ هزار کیلوگرم فیلتر سیگار در طبیعت رها می‌کنند.
۷۵ یورو جریمه در اروپا برای رها کردن ته‌سیگار در محیط در نظر گرفته شده اما در ایران چنین قانونی پیش‌بینی نشده است.
۸ میلیارد نخ سیگار می‌تواند حدود هفت میلیارد متر مکعب آب را برای همیشه از بین ببرد که این میزان آب، هفت برابر نیاز آب مردم تهران در یک سال است.
۱ فیلتر سیگار می‌تواند یک ماهی را بکشد و در صورت مصرف ماهی‌های آلوده توسط انسان، مواد شیمیایی وارد بدن شده و منجر به بیماری‌های متعددی می‌شود.
۷۰ درصد پرندگان دریایی، لاک‌پشت‌های دریایی، ماهی‌ها و دیگر موجودات، طبق گفته محققان در بدن‌شان میکروپلاست هست که در واقع از ته‌سیگار به چرخه طبیعت وارد شده است.
نظر شما