آگاه: در شرایطی که نظارت موثر بر تولید، واردات و فروش این قطعات به حداقل خود رسیده، بازار لوازم یدکی خودرو بیش از هر زمان دیگری نیازمند ساماندهی و شفافیت است. سال‌هاست این بازار با چالش جدی در تامین کالاهای باکیفیت و معتبر روبه‌روست. به گفته فعالان صنفی، در سایه واردات بی‌ضابطه و نبود نظارت کافی، فضای فعالیت برای تولیدکنندگان و واردکنندگان قانونی و واقعی به شدت تنگ شده است.
از آشفتگی تا بی‌اعتمادی
وضعیت کنونی بازار لوازم یدکی خودرو، تصویری از آشفتگی و بی‌نظمی گسترده است. ترکیب «عدم نظارت سازمان‌یافته» و «تعدد بالای واردکنندگان و تولیدکنندگان» باعث شده تشخیص قطعات اصلی و معتبر برای بسیاری از مصرف‌کنندگان به کاری غیرممکن تبدیل شود.
این در حالی است که از اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ و در اجرای قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، مقرر شد واردات این کالاها صرفا از مسیر تخصیص ارز رسمی انجام پذیرد. با این وجود، شواهد میدانی حاکی از آن است که حجم قابل‌توجهی از کالاهای بی‌کیفیت و تقلبی، همچنان از طریق مبادی رسمی و غیررسمی راه خود را به بازار پیدا می‌کنند. واقعیت تلخ این است که سامان‌بخشی به این بازار، تنها از طریق یک «تحول اساسی در نظام نظارتی» ممکن خواهد بود. چنین تحولی می‌تواند اعتماد از دست رفته مصرف‌کنندگان را بازگرداند و فضای رقابتی سالمی را برای فعالان قانونی این حوزه فراهم کند. در همین رابطه، سیداحمد حسینی، رئیس اتحادیه صنف فروشندگان لوازم یدکی خودرو و ماشین‌آلات تهران، در گفت‌وگو با «ایسنا»، بر لزوم «بازنگری در نظام واردات» تاکید کرده است. به گفته وی، «ترخیص‌کاران و افرادی که صرفا به صورت غیرتخصصی اقدام به واردات می‌کنند و احتمالا به رانت‌های خاصی دسترسی دارند، به راحتی موفق به دریافت ارز مورد نیاز خود می‌شوند.» حسینی با انتقاد از این روند، هشدار داده است: «بسیاری از کالاها و قطعات بی‌کیفیت و تقلبی توسط همین افراد وارد می‌شوند؛ کالاهایی که در نهایت با قیمت محصولات باکیفیت به فروش می‌رسند و سود حاصل از تفاوت قیمت ارز در این میانه، آنقدر کلان است که قابل تصور نیست.»
این اظهارات، گویای عمق فاجعه در بازاری است که بی‌اعتمادی، کیفیت پایین و نبود شفافیت، به ویژگی‌های همیشگی آن تبدیل شده است. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های صاحبان و مالکان وسایل نقلیه، تامین قطعه و لوازم یدکی با کیفیت و به اصطلاح اصلی بوده و حجم انواع قطعات مختلف و متفرقه در بازار قطعات و لوازم یدکی به حدی فراوان است که تشخیص کیفیت را برای بسیاری با چالش روبه‌رو ساخته است. برای مثال، زمانی که تعمیرکار قصد تعویض قطعه‌ای را داشته باشد گزینه‌های زیادی را با قیمت‌های مختلف مطرح می‌کند که دست شما را برای انتخاب قطعه‌ای که قرار است روی خودرو نصب شود، باز می‌گذارد.
حالا اگر شما قصد داشته باشید قطعه مورد نظر خود را به شخصه و از بورس قطعات تهیه کنید با حجم بزرگی از بسته‌بندی‌های متنوع قطعات و لوازم یدکی با قیمت‌های مختلف روبه‌رو می‌شوید که تشخیص اصلی بودن یا اصالت کیفیت آن، حتی برای خیلی از متخصصان هم دشوار است. برای پیدا کردن پاسخ این سوالات به بورس لوازم یدکی و قطعات خودرو در خیابان چراغ برق رفتیم تا بپرسیم چرا برای هر قطعه این حجم از برندها، بسته‌بندی‌ها، کیفیت و قیمت‌های مختلف وجود دارد و علت آن را جویا شدیم.
آشفتگی در بازار لوازم یدکی
یکی از فروشندگان قدیمی و با سابقه در این بازار می‌گوید: بخش مهمی از اینکه چرا قطعات تولیدی و موجود در بازار با چندین قیمت و کیفیت مختلف در بازار وجود دارد، به وزارت صمت و نظارت بازرسان واحدهای تولیدی باز می‌گردد که اجازه خروج کالا را برای مصرف در بازار می‌دهند به طوری که انواع و اقسام قطعات با کیفیت‌های مختلف در بازار وجود دارد و اگر واحدهای نظارتی که استانداردهای بیشتری را در نظر بگیرند و قیمت نیز در کنترل وزارتخانه باشد، می‌توان گفت که با مشکلات کمتری در این رابطه روبه‌رو خواهیم بود. به گفته این عضو اتحادیه فروشندگان لوازم یدکی خودرو در گذشته تنها تعداد انگشت‌شماری کارخانه و واحد تولیدی وجود داشت که با یکدیگر در رقابت بر سر کیفیت و قیمت بودند، اما امروز در این حوزه صدها واحد تولیدی ریز و درشت وجود دارد که همین موضوع باعث می‌شود دیگر رقابت سالمی بر سر کیفیت و قیمت شکل نگیرد. این فعال صنفی خاطرنشان کرد: در کنار مسائلی که گفته شد، واردات بی‌رویه با قیمت‌ها و کیفیت‌های پایین به این مسئله شدت بخشیده و متاسفانه برخی از فعالان سودجو نیز جعبه‌سازی قطعات بی‌کیفیت در جعبه قطعات با برندهای معتبر و با کیفیت را انجام داده و مردم نیز از این مسئله اطلاعی ندارند که همین موضع به اعتبار این بازار ضربه شدیدی وارد کرده است. به گفته وی متاسفانه هر محصول و قطعه‌ای با هرگونه کیفیت، با یک شناسه کالایی وارد کشور می‌شود. برای مثال، بهترین قطعات وارد شود، یک کد شناسه وارداتی اخذ می‌کند و یک جنس بی‌کیفیت درجه چندم نیز همان کد شناسه وارداتی را دریافت می‌کند که نشان می‌دهد در اینجا تفکیکی برای کیفیت کالا انجام نشده است. وی در پایان گفت: برخی زمان‌ها به خصوص غروب، شاهد آن هستیم که برخی از جعبه‌های چینی در تعداد بسیار بالایی در سطل‌های زباله انداخته شده و صبح قطعات درون آن جعبه‌ها در بسته‌بندی قطعات کره‌ای به مردم عرضه می‌شود. در ادامه یکی دیگر از فروشندگان با انتقاد از ظهور قطعه‌فروشی به صورت اینترنتی و در بستر فضای مجازی و عدم توانایی نظارت بر محل فروش این افراد و اصالت‌سنجی قطعات گفت: متاسفانه برخی از فعالان این صنف، در محل‌هایی فعالیت می‌کنند که نه آدرس مشخصی از آنها وجود دارد و نه مالیاتی پرداخت می‌کنند و هیچ تخصصی در این زمینه ندارند.بی‌شک ادامه این روند، در شرایطی که بازار قطعات و لوازم یدکی خودرو با چالش‌های زیادی روبه‌رو است بیش از هر زمانی، به زیان مصرف‌کننده نهایی و در کنار آن به زیان فروشندگان قطعات با کیفیت منجر می‌شود و اگر فکری به حال ساماندهی این بازار نشود، در بر همان پاشنه قبلی می‌چرخد.
نظر شما