آگاه: این روزها پخش سریال «بامداد خمار» که براساس کتابی با همین نام ساخته شده، آغاز شده است. اثری که سال ۱۳۷۴ منتشر شد و نویسنده آن فتانه حاج‌سیدجوادی است. نویسنده‌ای که غیر از «بامداد خمار» چند اثر دیگر هم نوشته اما هیچ‌کدام به اندازه این اثر گل نکرد. این رمان جزو آثار کلاسیک و عامه‌پسند است که تاکنون بارها تجدید چاپ شده و حالا با گذشت ۳۰ سال از چاپ آن، نرگس آبیار، کارگردان سینما سراغ ساخت آن رفته است. آبیار پیش از این هم سراغ یک رمان معروف کلاسیک دیگر یعنی «سووشون» رفته بود که آن هم این روزها در حال پخش است؛ کیفیت این دو سریال، موضوع گزارش فعلی‌مان نیست و در مجال دیگری باید به نقد و بررسی آن پرداخت. اما به بهانه پخش این دو سریال تصمیم گرفتیم نگاهی داشته باشیم به آثار موفقی که تاکنون براساس اقتباس از کتاب‌های داستان ایرانی ساخته شده است.
دایی‌جان ناپلئون
شاید بتوان گفت، موفق‌ترین سریالی که براساس اقتباس از یک کتاب ایرانی ساخته شده و با گذشت چندین سال از پخش آن هنوز دیالوگ‌هایش بین مردم کوچه و بازار کاربرد دارد، سریال «دایی‌جان ناپلئون» است که براساس کتابی با همین نام، نوشته ایرج پزشکزاد ساخته شده است.
داستان سریال دایی‌جان ناپلئون که به کارگردانی مرحوم ناصر تقوایی ساخته شده در تهران زمان جنگ جهانی دوم رخ می‌دهد و حول محور شخصیت «دایی‌جان» که یک افسر بازنشسته و درگیر توهم توطئه است، شکل می‌گیرد. این سریال با طنز هوشمندانه و روایت دقیق تضادهای اجتماعی و فرهنگی آن دوران، به یکی از ماندگارترین آثار تلویزیونی ایران بدل شد و در آن بازیگرانی چون غلامحسین نقشینه و پرویز فنی‌زاده هنرنمایی می‌کنند. محل تصویربرداری این مجموعه خانه امین‌السلطان بود که امروزه با عنوان خانه و باغ اتحادیه شناخته می‌شود.
قصه‌های مجید
سریال قصه‌های مجید، ساخته کیومرث پوراحمد، اقتباسی از مجموعه داستان‌های کوتاه و محبوب هوشنگ مرادی‌کرمانی است. این سریال که در دهه ۷۰ شمسی از تلویزیون پخش شد، با زبانی ساده و روایتی گیرا، زندگی پسربچه‌ای به نام «مجید» را به تصویر می‌کشد که همراه با مادربزرگش «بی‌بی» در اصفهان زندگی می‌کند.
نقش‌آفرینی باورپذیر مهدی باقربیگی در نقش مجید و پروین‌دخت یزدانیان در نقش بی‌بی همراه با روایت داستانی گرم و انسانی، جذابیت این سریال را دوچندان و مخاطب را به خوبی با آن همراه کرد. قصه‌های مجید، پر از لحظات طنز، احساسات ناب انسانی و دغدغه‌های نوجوانانه است که بسیاری از مخاطبان را به یاد سال‌های کودکی‌شان می‌اندازد. کتاب قصه‌های مجید نیز با زبان صمیمی و نگاه دقیق به زندگی کودکان طبقه متوسط، به یکی از آثار ماندگار ادبیات کودک و نوجوان ایران تبدیل شده و الهام‌بخش نسل‌های مختلف نویسندگان بوده است.
میوه ممنوعه
شاید خیلی‌هایتان ندانید که سریال جذاب و پرمخاطب میوه ممنوعه هم جزو سریال‌های اقتباسی است اما اگر اهل متون عرفانی باشید حتما خواهید فهمید که این سریال هم اقتباسی از یکی از داستان‌های منطق‌الطیر عطار نیشابوری است.
این سریال که کارگردان آن حسن فتحی است با الهام از داستان عرفانی «شیخ‌صنعان» از کتاب منطق‌الطیر عطار نیشابوری ساخته شده است. این سریال داستان مردی دیندار و خوش‌نام به نام «حاج یونس فتوحی» را روایت می‌کند که در اثر ملاقات با دختری جوان، درگیر عشقی پرتنش شده و در مسیر زندگی‌اش با بحران‌های درونی و خانوادگی روبه‌رو می‌شود. بازی فوق‌العاده علی نصیریان در کنار هنرمندانی چون هانیه توسلی، گوهر خیراندیش و امیر جعفری، نقش مهمی در موفقیت سریال میوه ممنوعه داشت و آن را به یکی از پرمخاطب‌ترین سریال‌های مناسبتی دهه ۸۰ تبدیل کرد.
با اینکه روایت این سریال در دنیای معاصر رخ می‌دهد، اما مضامین اخلاقی و عرفانی آن، ارتباط مستقیمی با داستان شیخ صنعان دارد که در آن یک عارف بزرگ در مسیر عشق دچار تحول می‌شود. این اقتباس مدرن از متون عرفانی را می‌توان نمونه‌ای موفق از پیوند ادبیات کهن و روایت‌های معاصر دانست.
در چشم باد
در چشم باد یکی دیگر از سریال‌های دوران طلایی تلویزیون است. دوره‌ای که هرکس هرطور می‌شد تلاش می‌کرد که سرساعت پخش فلان سریال به جایی برسد که تلویزیون است. سریال در چشم باد، ساخته مسعود جعفری‌جوزانی هم جزو همین سریال‌ها بود. این اثر تلویزیونی با الهام از رمان «جاده جنگ» نوشته منصور انوری ساخته شده و یکی از جامع‌ترین روایت‌ها از تاریخ معاصر ایران را ارائه می‌دهد. این اثر توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است.
داستان این مجموعه تلویزیونی در سه دوره زمانی مختلف، از مشروطه تا پایان جنگ ایران و عراق، روایت می‌شود و سرنوشت خانواده‌ای ایرانی را در بستر رویدادهای مهم تاریخی به تصویر می‌کشد. بازی درخشان پارسا پیروزفر در نقش بیژن ایرانی و حضور دیگر بازیگران مطرح، همراه با کارگردانی دقیق و تولید سنگین، در چشم باد را به یکی از آثار فاخر تلویزیون ایران بدل کرده است. رمان جاده جنگ نیز با پرداختی دقیق و گسترده به تاریخ جنگ جهانی و تاثیر آن بر ایران، نقش مهمی در غنای این اقتباس داشته است.
سوران
سریال «سوران» که محصول سال ۱۴۰۲ است اثر اقتباسی دیگری است که از کتاب «عصرهای کریسکان» نوشته کیانوش گلزارراغب اقتباس شده است. این کتاب سرگذشت واقعی عجیب جوانی به نام سعید سردشتی را روایت می‌کند که بیش از ۶ سال در زندان‌های گروه کومله و دموکرات شکنجه شد. او از زندان مخوف کریسکان نجات یافت اما بقیه هم‌بندی‌هایش اعدام شدند. «کریسکان» منطقه‌ای در کردستان عراق است که مقر اصلی حزب دموکرات ایران بود و نام کتاب از همین نقطه جغرافیایی گرفته شده. فیلمنامه «سوران» را عباس ریاحی نوشته و سروش محمدزاده کارگردانی آن را برعهده داشته است. محمدزاده در مصاحبه‌ای گفته: «وقتی کتاب «عصرهای کریسکان» را خواندم، علاقه‌مند بودم نعل به نعل کتاب را تبدیل به فیلم و سریال کنم. اما در گفت‌وگو با نویسنده اثر به این نتیجه رسیدیم که جزئیات و ریزه‌کاری‌های داستانی مناسب رمان است.» نقش سوران به مهدی نصرتی رسیده که عملکردی درخشان داشته است.
زخم کاری
اما پخش سریال‌های اقتباسی فقط مربوط به تلویزیون نیست و پای آنها در چند سال اخیر به پلتفرم‌های نمایش خانگی هم باز شد. نمونه معروف آن سریال زخم کاری است که براساس کتاب «بیست زخم کاری» نوشته محمود حسینی‌زاد در چهار فصل ساخته شد. حسینی‌زاد در این کتاب داستان چند مرد ثروتمند، مقتدر و بانفوذ را روایت کرده که در شرکت‌های مختلف سودده مانند شرکت‌های نفتی فعالیت‌های گسترده دارند و با کشورهای خارجی معامله می‌کنند.
محمدحسین مهدویان به اقتضای شرایط سریال و تفاوت آن با اثر مکتوب، فضای روایت و ویژگی‌های برخی شخصیت‌ها را تغییر داد که حاصلش شد «زخم کاری». بازیگرانی چون جواد عزتی، رعنا آزادی‌ور، هانیه توسلی و سعدی چنگیزیان در این سریال ایفای نقش کردند.
نتیجه «زخم کاری» شکست رکورد میزان تماشا در پلتفرم فیلیمو با میانگین ۲۰ میلیون دقیقه تماشا بود. این سریال در طول پخش بحث‌های مختلفی ایجاد کرد و در نهایت با کسب جایزه بهترین مجموعه تلویزیونی و جایزه بهترین بازیگر زن درام (رعنا آزادی‌ور) مهر تائیدی دیگر گرفت.
یاغی
سریال «یاغی» با نگاهی به رمان «سالتو» اثر مهدی افروزمنش ساخته شده است. افروزمنش که نخستین رمانش یعنی «تاول»، جایزه بهترین رمان سال جایزه هفت اقلیم را از آن خود کرد، در دومین رمان خود به سرنوشت قهرمانی پرداخته که در حاشیه شهر مشغول کشتی است و مردی ثروتمند تصمیم می‌گیرد از او حمایت کند.
محمد کارت، از کارگردانان جوان کشورمان تصمیم گرفت برای ساخت اولین سریال خود سراغ رمان «سالتو» برود. البته در تیتراژ این سریال قید شده که این اثر با نگاهی به رمان ساخته شده و نه برگرفته از آن. اگرچه بعدها مشخص شد رمان و سریال تفاوت‌هایی در شیوه پیشبرد داستان و نیز وضعیت شخصیت‌ها دارند. پارسا پیروزفر، طناز طباطبایی، علی شادمان و … بازیگران اصلی سریال یاغی بودند.
«یاغی» از همان قسمت نخست مورد توجه مخاطبان واقع شد و عنوان یکی از موفق‌ترین سریال‌های سال را به‌دست آورد. طبق آمار رسمی، پس از موفقیت «یاغی» رمان «سالتو» هم در لیست پرفروش‌ترین کتاب‌های فیدیبو قرار گرفت و نسخه فیزیکی آن از چاپ ششم به چاپ دوازدهم رسید.
نکته‌ای که با مرور بر این سریال‌ها مشخص می‌شود این است که کارگردانی که سراغ اقتباس یک اثر می‌رود باید با موضوع اقتباس آشنایی داشته باشد و متخصص این کار باشد وگرنه به اصل یک اثر می‌تواند آسیب بزند. متاسفانه مرور بر سریال‌های اقتباسی این موضوع را نشان می‌دهد که کارگردانان، در گذشته در امر اقتباس بهتر بودند تا الان. به نظر می‌رسد، بسیاری از کارگردانان امروز صرفا به جهت راحتی کار و وجود یک داستان حاضر و آماده سراغ اقتباس می‌روند نه اینکه یک اثر جذاب بسازند.
نظر شما