آگاه: اجرای طرح زوج‌وفرد از درب منزل یکی از طرح‌های مسکن برای مقابله با تشدید آلودگی هوا در تهران است که در بیش از یک دهه اخیر هر بار که آسمان خاکستری شده و نفس مردم بندآمده مورد توجه مردم قرار گرفته است. اما اینکه قرار باشد در شرایطی که بنزین بی‌کیفیت است و خودروسازان ماشین بی‌کیفیت داخلی تولید می‌کنند و حمل و نقل عمومی هم توسعه نمی‌یابد، فقط مردم بار آلودگی هوا را بر دوش بکشند زحمت مضاعفی است که مسئولان بر گرده مردم می‌گذارند. اما اعلام این تصمیم و بازخورد گسترده منفی نسبت به آن موجب شد تا تصمیم‌گیران از نظر خود عقب‌نشینی کنند. اگرچه به طور کلی اعلام این خبر را تکذیب کردند.
به گزارش «تسنیم»، چند ساعت بیشتر از اعلام ناگهانی کمیته اضطرار آلودگی هوای استان تهران برای اجرای طرح زوج‌وفرد تا پایان سال در پایتخت نگذشته بود که دوباره تصمیم تغییر کرد؛ تصمیمی که ابتدا با قاطعیت اعلام شد و سپس با سرعت، لغو شد. حالا این رفت‌وبرگشت مدیریتی، خود به موضوع اصلی بحث‌های شهری تبدیل شده است؛ نه آلودگی هوا، بلکه نحوه تصمیم‌سازی درباره آن.
تهران هر سال در آستانه زمستان با انباشت آلودگی مواجه است؛ اما امسال نه‌فقط هوا، بلکه تصمیم‌گیری‌ها نیز دودآلود و مبهم شده‌اند. اختلاف نظر میان نهادهای مسئول، ابلاغ‌های متناقض و تصمیم‌هایی که از ابتدا محل بحث بوده‌اند، باعث شده شهروندان بیش از همیشه احساس سردرگمی کنند.

تصمیمی که نه اضطراری بود و نه قانونی
چند روز پیش، کارگروه کاهش آلودگی هوا اعلام کرد که «طرح زوج‌وفرد تا پایان سال اجرا می‌شود.» اعلامی که در ظاهر یک تصمیم مدیریتی بود، اما در عمل پرسش‌های جدی ایجاد کرد؛ کمیته اضطرار اصولا چگونه می‌تواند برای ماه‌های آینده تصمیم‌گیری کند؟
ماهیت این کمیته بر اساس قانون، رسیدگی به شرایط اضطرار و هشدار است؛ شرایطی که باید پس از اعلام سازمان‌های تخصصی و براساس وضعیت روز شکل بگیرد. اما تصمیم چندروزه اخیر، نه تنها بر پایه وضعیت اضطرار نبود، بلکه برای حدود سه ماه آینده نسخه نوشت. همین تناقض باعث شد بسیاری از کارشناسان بگویند این تصمیم از ابتدا «خارج از صلاحیت کمیته» بوده است. همان موضوعی که بعدها در اظهارات برخی مدیران شهری نیز تکرار شد. وقتی دبیر کارگروه اعلام کرد «طرح تا پایان سال قطعی است»، بخش قابل‌توجهی از مردم با موجی از نگرانی و نارضایتی مواجه شدند. برخی مجبور بودند مسیرهای کاری روزانه خود را تغییر دهند، برخی دیگر درگیر جریمه‌های ورود می‌شدند و بسیاری هم از زمان‌بندی اعلام این تصمیم گلایه داشتند. در میانه همین اعتراض‌ها، اختلاف نظر میان شهرداری، استانداری و پلیس آشکار شد و چند ساعت بعد، تصمیم اولیه لغو شد. این رفت‌وبرگشت‌ها در حالی رخ داد که بسیاری معتقد بودند تصمیم نخست اصلا مشروعیت قانونی نداشته و اگر هم اجرا می‌شد، ماه‌ها مردم را بیهوده در محدودیتی فرسایشی قرار می‌داد.

صدای شهرداری هم درآمد
شهرداری تهران رسما اعلام کرد که با ادامه محدودیت تا پایان سال مخالف است. علیرضا زاکانی، شهردار تهران صراحتا گفت: کمیته اضطرار، نهادی نیست که بتواند «برای آینده» تصمیم بگیرد؛ این کمیته صرفا می‌تواند در شرایط هشدار و اضطرار وارد عمل شود. به گفته او، تصمیم محدودیت تا پایان سال «محروم کردن بخشی از جامعه از حق تردد» بود و از اساس باید مورد بازنگری قرار می‌گرفت.
پلیس راهور هم در این میان تاکید کرد که تصمیم‌گیری درباره زوج‌وفرد با خود کمیته است و پلیس فقط مجری است. البته بماند که درآمد حاصل از جریمه زوج‌وفرد در تهران که رقم کمی هم نیست مستقیم به جیب پلیس می‌رود. با این وجود سردار تیمور حسینی درباره اجرای طرح زوج‌وفرد می‌گوید: «اگر انتظار داریم فقط با زوج‌وفرد آلودگی هوا برطرف شود، انتظار منطقی نیست.» پلیس معتقد است مسئله آلودگی هوا، نیازمند یک بسته جامع مدیریتی است و طرحی مانند زوج‌وفرد در بهترین حالت، فقط یک مسکن کوتاه‌مدت است.

نارضایتی مردم؛ از جریمه‌ها تا اجراهای نمایشی
اعتراض‌های مردمی در روزهای گذشته به‌شدت افزایش یافت. برخی از شهروندان می‌گفتند برخوردها با خودروهای متخلف محدود و نمایشی است و تنها در چند معبر اصلی خودروها متوقف می‌شوند. از سوی دیگر، مبالغ جریمه ۲۰۰ هزار تومان برای دارندگان طرح و ۵۰۰ هزار تومان برای سایرین برای بسیاری بازدارنده نبود و همین باعث می‌شد عملا طرح کارآیی لازم را نداشته باشد. یکی از پرتکرارترین گلایه‌ها، اعلام دیرهنگام یا ناگهانی تصمیم‌ها بود؛ اینکه چرا باید درباره موضوعی به این اهمیت، تصمیمی بلندمدت گرفته شود بدون آنکه وضعیت همان روز یا پیش‌بینی‌های رسمی تغییر جدی را تایید کرده باشد.

تردد مشاغل ضروری؛ جزئیاتی که دیده نشد
در تصمیم اولیه برای ادامه طرح، هیچ اشاره‌ای به وضعیت مشاغل ضروری نشد؛ گروه‌هایی مانند خبرنگاران، پزشکان، نیروهای امدادی و کارکنان خدمات شهری که ناچارند در شهر تردد کنند. اجرا بدون استثنا برای این مشاغل، فشار مضاعفی ایجاد می‌کرد؛ موضوعی که به گفته کارشناسان باید از ابتدا در تصمیم‌گیری لحاظ می‌شد.
لغو تصمیم اجرای زوج‌وفرد تا پایان سال اگرچه از نظر بسیاری ضروری بود، اما یک پیام روشن داشت؛ مدیریت آلودگی هوا زمانی موثر است که تصمیم‌ها دقیق، هماهنگ و در چارچوب قانونی باشند. هر تصمیم شتاب‌زده‌ای که بدون بررسی کارشناسی یا خارج از اختیارات قانونی اتخاذ شود، نه تنها کمکی به کاهش آلودگی نمی‌کند، بلکه موجی از بی‌اعتمادی و نارضایتی میان شهروندان ایجاد خواهد کرد.

بلبشوی مدیریتی استانداری تهران درباره آلودگی هوا

در حالی که حسن عباس‌نژاد، دبیر کارگروه کاهش آلودگی هوای تهران از اجرای طرح زوج‌وفرد تا پایان سال خبر داده بود، دبیرخانه کارگروه اضطرار آلودگی هوای تهران با صدور اطلاعیه‌ای، این ادعا را «شایعه بی‌اساس و کذب» نامید.
بلبشوی مدیریتی استانداری تهران در مواجهه با آلودگی هوا و مسائل و موضوعات مرتبط با آن تمامی ندارد و هر روز شاهکار جدیدی در این زمینه رونمایی می‌شود. جدای از اینکه هیچ برنامه خاصی برای کنترل و کاهش آلودگی هوای تهران از سوی استانداری تهران و کمیته اضطرار اتخاذ نمی‌شود و تقریبا تمام خروجی جلسات و مصوبات کارگروه برای همگان قابل پیش‌بینی شده است، وارد کردن بدون اطلاع مشمولان طرح ترافیک، رانندگان تاکسی‌های اینترنتی، سرویس مدارس و حتی تاکسی‌های شهرداری به گروه‌های ممنوع برای ورود به طرح زوج‌وفرد، از اقداماتی بوده که انتقادات گسترده‌ای را به دنبال داشته است.
در ادامه این تصمیمات، اواخر صبح چهارشنبه گذشته، دبیر این کارگروه در گفت‌وگو با «تسنیم» تصمیم جدید کارگروه را اعلام کرد و از اجرای طرح زوج‌وفرد در تهران تا پایان سال خبر داد. خبری که پس از انتقادات شدید، صبح روز بعد لغو شد. این در حالی است که یکی از رسانه‌ها در خبری اعلام کرد که دبیرخانه کارگروه اضطرار آلودگی هوای تهران با صدور اطلاعیه‌ای نسبت به انتشار برخی شایعات در خصوص «اجرای طرح زوج‌وفرد از درب منازل در شرایط عادی و تا پایان سال» واکنش نشان داده و اعلام کرده شایعات مطرح‌شده در این زمینه کاملا بی‌اساس بوده و به‌صورت رسمی تکذیب می‌شود. این اطلاعیه در حالی خبر تمدید اجرای طرح زوج‌وفرد تا پایان سال را با عنوان شایعات تکذیب کرده که حسن عباس‌نژاد، دبیر کارگروه کاهش آلودگی هوای استان تهران به صراحت با این استدلال که آلودگی هوا تا پایان سال در تهران ادامه خواهد داشت، از تداوم اجرای آن خبر داده بود. در همین ارتباط نیز خبرگزاری «تسنیم» برای شفافیت اذهان مردم به‌ویژه مدیران تصمیم‌گیر استانداری تهران، صوت مصاحبه آقای عباس‌نژاد با خبرنگار این رسانه را منتشر کرد.