آگاه: از مهم‌ترین آلاینده‌های موجود و موثر در آلوده کردن هوای شهرهای صنعتی ایران، می‌توان به ذرات معلق ((pm۱۰)) و ((pm۲.۵)) اشاره کرد. این ذرات بیشترین تاثیر را روی شاخص کیفیت هوا دارند. مطابق با آخرین مطالعات، ذرات معلق حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد سهم را از کل منابع آلاینده‌های شهری به خود اختصاص داده است که بخش زیادی از آن حاصل فعالیت منابع متحرک از جمله وسایل نقلیه و منشأ طبیعی مثل گرد و غبار است. نیتروژن دی‌اکسید نیز از دیگر منابع آلاینده برای آسمان شهرهای صنعتی به شمار می‌رود که بیشتر از فعالیت منابع متحرک و کارخانجاتی که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند نشأت می‌گیرد که در کنار O۳ یا ازون سطح زمین از عوامل موثر و مخرب در سطح کیفیت هوا شناخته می‌شود.
مردم بر این باورند که استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها و کارخانجات از مهم‌ترین عوامل آلودگی هوا به‌خصوص در تهران است؛ به علاوه اینکه ارزان بودن این سوخت و همراه داشتن حاشیه سودهای هنگفت برای صاحبان صنعت می‌توانند دلایل منطقی باشند. در این باره محمدجواد فروغی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی بهره‌برداری تولید شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی گفت: بیش از ۱۰ سال است هیچ نیروگاهی در استان تهران مازوت مصرف نکرده، اما آلودگی همچنان پابرجاست. فروغی افزود: حتی در شهرهایی که بخشی از تولید برق آنها با مازوت انجام می‌شود، بنا بر گزارشات علمی، سهم این موضوع در آلودگی هوا بسیار پایین ارزیابی شده است و بیشترین سهم را در آلودگی هوا منابع متحرک دارند.
از طرفی دیگر، فاطمه کریمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران به دیگر عوامل این بحران اشاره کرد: بی‌تردید فعالیت صنایع و کارگاه‌های مستقر در محورهایی چون جاده ساوه، جاده قدیم و آزادراه تهران– قم می‌تواند بر غلظت این آلاینده‌ها در سطح شهر تهران به‌ویژه در مقاطعی از سال تاثیرگذار باشد. او در ادامه گفت: با این حال، نمی‌توان آن را تنها عامل اصلی دانست، زیرا عوامل متعددی در تولید و تغییرات غلظت این آلاینده‌ها نقش دارند. برای مثال در سال‌های اخیر کاهش بارش‌ها، گسترش خشکسالی و افزایش وقوع طوفان‌های گرد و غبار از دیگر عوامل موثر بر کیفیت هوا در مناطق جنوبی بوده‌اند.

گام‌های معلق مقابله با آلودگی هوا
نهادهای مرتبط از جمله شهرداری و سازمان محیط زیست همواره با همکاری دیگر دستگاه‌های اجرایی در تلاش بوده‌اند تا راه حل‌هایی برای کنترل و کاهش آلودگی هوا پیدا کنند. از پاییز امسال اقدامات تکراری نظیر تردد زوج و فرد از در منازل یا مجازی شدن فعالیت مدارس در دستور کار بوده است. البته که انتظار برای بارش باران یا وزش باد برای رفع موقتی بحران آلودگی هوا جز عمق دادن به این منجلاب زیست محیطی تاثیر دیگری ندارد و باید دید مسئولان با اقدامات موثر چه روندی را در مقابله با آلودگی هوا طی خواهند کرد. تمامی این اقدامات زیر مجموعه طرحی تحت عنوان «قانون هوای پاک» تنظیم و تصویب شده که شامل تمامی علل ایجاد بحران، وظایف و موظفان است.

قانون هوای پاک؛ راهکاری قابل توجه اما پشت گوش افتاده
قانون هوای پاک از تیر سال ۹۶ جایگزین قانون «نحوه جلوگیری از آلودگی هوا» شد. این قانون شامل ۳۴ ماده است و با ۳۹ تبصره در مجلس تنظیم و تصویب شد. همچنین قانون هوای پاک دارای ۱۷۶ تکلیف و عمل پیشگیرانه است که بین ۲۱ دستگاه و نهاد مسئول در راستای کنترل آلودگی هوا همکاری ایجاد می‌کند. این قانون تعدادی تکلیف و وظایف تعیین کرده است که دستگاه‌های اجرایی را ملزم به پیشبرد مواد قانون می‌کند.
این قانون با رویکرد تقسیم مسئولیت میان سازمان‌های مربوطه، بنا دارد تا بعد اجرایی و موظف کردن مسئولان را تعیین کند. مهم‌ترین سازمان در پیشبرد این طرح سازمان حفاظت محیط زیست است که هماهنگی و اجرای نهایی اقدامات را بر عهده دارد. این سازمان به عنوان ناظر اصلی، مسئول تدوین و ابلاغ استانداردهای زیست‌محیطی و پایش مستمر منابع آلاینده است؛ همچنین عامل صدور یا لغو مجوز فعالیت واحدهای صنعتی و در صورت نیاز برخورد قانونی با متخلفان به شمار می‌رود که این اقدامات باید مطابق با قانون، به صورت گزارش‌های دوره‌ای منتشر شود.
اما نکته مهم درباره این قانون، کوتاهی سازمان‌های مسئول برای عملیاتی کردن جزئیات آن است. طرحی که شامل رسیدگی و بررسی صنایع عظیم، سوخت نیروگاه‌ها و کارخانجات و همچنین جلوگیری از بیشتر شدن منابع متحرک آلاینده‌ها از قبیل خودروها و وسایل نقلیه فرسوده و اصول بنیادینی نظیر تجدیدنظر در تولید و کیفیت سوخت مصرفی کشور است، بی‌شک باید مورد توجه بیشتری از سوی نهادهای مرتبط قرار گیرد به خصوص که این روزها به عنوان کارآمدترین برنامه دولت برای مقابله با این بحران شناخته می‌شود.
در رابطه با همین مسئله، امید حاجتی، مدیر حقوقی سازمان حفاظت محیط زیست کشور گفت: اگر قانون هوای پاک به طور کامل اجرا می‌شد، امروز با این حجم از آلودگی هوا مواجه نبودیم. در این قانون ۱۳ دستگاه اجرایی مسئولیت دارند و سازمان حفاظت محیط‌زیست نقش ناظر و حاکمیتی دارد؛ هرچند در گذشته نظارت با جدیت کافی دنبال نشده بود. حالا با جدیت بیشتری پیگیری می‌کنیم و در برنامه هفتم توسعه، حکمی پیشنهاد دادیم تا دستگاه‌های اجرایی موظف شوند عقب‌ماندگی‌های اجرای قانون هوای پاک را با هماهنگی سازمان جبران کنند. از جمله دستگاه‌های اجرایی و مسئول که امید حاجتی پیشتر به آنها اشاره کرد، می‌توان به سازمان هواشناسی، وزارت بهداشت، وزارت کشور و هیات وزیران، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی و سازمان ملی استاندارد کشور اشاره کرد که هر یک مطابق با مواد قانون هوای پاک دارای مسئولیت اجرایی و موظف به همکاری با یکدیگر هستند.
البته که در این میان، برخی نهادها هستند که مسئولیتی پررنگ‌تر و گاهی سنگین‌تر برعهده دارند و درست وقتی که اختلالی در جریان حل بحران پیش می‌آید، انگشت اتهام به سوی آنها نشانه می‌رود. وزارت صنعت، معدن و تجارت هم به عنوان یکی از نهادهای تاثیرگذار، نظارت بر رعایت استانداردهای آلایندگی در تولید خودرو و موتورسیکلت و دیگر وسایل حمل و نقل و همچنین واردات آنان را برعهده دارد. وزارت صمت مسئول ساماندهی و کاهش فعالیت واحدهای صنعتی آلاینده نیز است. همچنین در حوزه حمل و نقل عمومی، مدیریت ترافیک، کاهش تردد وسایل نقلیه آلاینده و دیگر اقدامات پیشگیرانه در شرایط اضطرار آلودگی هوا این وزارتخانه دارای مسئولیت است.
وزارت نفت نیز به عنوان ناظر بر عملکرد صنایع پتروشیمی و پالایشگاه‌ها، شاید اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین مسئولیت را برعهده داشته باشد؛ چرا که بی‌شک سوخت مصرفی عموم مردم و صنایع از تولیدات صنایع نفتی زیر نظر این وزارتخانه عبور می‌کند که مسئله کیفیت سوخت و تولید و توزیع آن مورد توجه قرار دارد؛ چرا که مطابق با قانون هوای پاک تولید سوخت باید استاندارد و کم‌آلاینده باشد؛ در غیر این صورت ثبت تخلف شامل حال این وزارت شده و مجلس قادر به پیگیری و برخورد قانونی خواهد بود.
فارغ از بحث منابع ثابت آلودگی هوا مثل کارخانجات، عواملی همچون سوخت مصرفی روزمره مردم از طریق وسایل نقلیه نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع آلاینده‌ها همواره مورد بحث و توجه بوده است.

فرسوده‌های میلیونی
سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس نیز با اشاره به تاثیرات 
قابل توجه منابع متحرک آلودگی هوا اظهار کرد: قانون هوای پاک دارای ۲۲۸ حکم و دستورالعمل است اما متاسفانه کمتر از ۱۳ درصد این قانون اجرا شده است. نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر در مجلس شورای اسلامی، تاکید کرد: یکی از مهم‌ترین موانع رفع آلایندگی عوامل متحرک هستند بنابراین اسقاط خودروهای فرسوده و خروج موتورسیکلت‌های فرسوده از چرخه تردد و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، نقش مهمی در رفع آلودگی هوای تهران دارند. وی یادآور شد: هم‌اکنون ۲۴ میلیون خودرو فرسوده در کشور در حال تردد هستند که سوخت بالایی نیز مصرف می‌کنند.
با مشخص شدن نهادهای مسئول و دایره وظایف آنها و همچنین عوامل آلودگی هوا در ایران، باید دید با وجود طرحی مثل قانون هوای پاک و این سازماندهی نهادها از سوی مجلس، پس مشکل اصلی چیست که کشور همچنان با بحران آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کند؟
شاید بتوان یکی از عوامل را عدم هماهنگی بین دستگاه‌های مرتبط یا حتی عدم انجام وظایف دانست. علی خزائی، عضو مجمع نمایندگان استان تهران در رابطه با همین مسئله در میان دیگر نمایندگان این استان گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از نیمی از احکام قانون هوای پاک هنوز اجرایی نشده و دستگاه‌ها به وظایف قانونی خود عمل نکرده‌اند. این نماینده مجلس شورای اسلامی در ادامه یادآور شد: اگر شرایط آلودگی هوا به همین منوال ادامه پیدا کند، قطعا مجمع نمایندگان استان تهران از ابزارهای نظارتی از جمله تحقیق و تفحص و حتی استیضاح وزرا استفاده خواهند کرد. خزائی با انتقاد از عملکرد وزرای صنعت، نفت، نیرو و بهداشت تصریح کرد: کمبود اعتبارات بهانه‌ای بیش نیست؛ دستگاه‌ها در اجرای قانون هوای پاک کوتاهی کرده‌اند. 
در نهایت با توجه به صحبت‌های مسئولان و شفاف بودن قانون اما مبهم بودن پیشبرد آن، باید دید نتیجه این اظهارات چیست و اینکه آیا مشکل اصلی از اجرا نشأت می‌گیرد یا ازدیاد علل بحران؟