آگاه: سناریوی دیگری از فاجعه‌ ریزگردها را می‌توان این‌گونه ترسیم کرد؛ کاهش بارندگی‌ها منجر به خشکسالی می‌شود، تالاب‌ها و رودخانه‌ها خشک می‌شوند و کانون‌های جدیدی برای تولید گردوغبار داخلی شکل می‌گیرند. اما بخش هولناک ماجرا زمانی است که ریزگردهای خارجی، سرچشمه‌گرفته از کشورهایی مانند عراق، سوریه و اردن، شهرهای جنوبی ایران را در محاصره قرار می‌دهند و حتی دامنه‌ تاثیرشان تا پایتخت نیز گسترش یافته است.
سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی، با تاکید بر اینکه در موضوع گردوغبار چندین مصوبه هیئت وزیران در کشور وجود دارد گفت: با وجود مصوبات هیئت وزیران در خصوص گردوغبار، مهم‌ترین ساختار تصمیم‌گیری در این حوزه مربوط به ستاد ملی مقابله با گردوغبار است. وظیفه اصلی این ستاد مقابله با اقدامات و برنامه‌هایی است که وسعت مناطق کانونی را بیشتر می‌کند یا با کانونی‌شدن مناطق و زمین‌های داخلی کشور مقابله دارد. کننده مردم اسلامشهر، پردیس، ری و شمیرانات در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه از زمان ایجاد ستاد، آن گونه که انتظار می‌رفت نه‌تنها مقابل کانونی‌شدن نقاط داخلی گرفته نشده، بلکه شاهد افزایش آنها در چندین نقطه طی سالیان اخیر بودیم، افزود: امروز پدیده‌های طوفانی و وقوع گردوغبار را در فصول بهار به کرات و حتی در تابستان هم شاهدیم که متاسفانه این موضوع زندگی مردم را در ابعاد مختلف تحت‌تاثیر قرار داده است و تعطیلی‌های مکرر استان‌های درگیر گردوغبار ازجمله خوزستان و سیستان و بلوچستان، از جهات مختلف به خصوص زیست اقتصادی، مشکلات متعددی در پی داشته است. گرچه تبعات بهداشتی و سلامتی نیز به نوبه خود گرفتاری مهمی است.

خوزستان در خط مقدم مسائل محیط‌زیستی کشور
فرشاد ابراهیم‌پور نورآبادی، کننده مردم ایذه، باغ‌ملک، دزپارت و صیدون، با اشاره به گسترش پدیده ریزگردها در سراسر کشور به‌ویژه استان‌های مرزی گفت: منشأ ریزگردها به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می‌شود. در بُعد خارجی، بیابان‌های عراق و سوریه به‌ویژه پس از جنگ، کاهش دِبی رودخانه‌های مرزی و نابودی پوشش گیاهی و از همه مهم‌تر سیاست‌های سدسازی گسترده ترکیه در قالب طرح‌های «گاپ» و «داپ» نقشی اساسی در تشدید گردوغبار ایفا می‌کنند.
نایب رئیس کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی ادامه داد: گردوغبار برخاسته از خاک عراق امروز تا پایتخت ایران نیز می‌رسد، اما همزمان عوامل داخلی نیز به این بحران دامن زده‌اند. خشک‌شدن تالاب‌های مهم خوزستان ازجمله هورالعظیم، شادگان و میانگران ایذه، ساخت سدهای متعدد در بالادست رودخانه‌ها، چرای بی‌رویه دام‌ها، کشاورزی ناپایدار و روند فزاینده بیابان‌زایی، به‌ویژه در خوزستان زمینه‌ساز شدت‌گرفتن این بحران شده‌اند. ابراهیم‌پور با تاکید بر لزوم اصلاح حکمرانی منابع آب، افزود: احیای تالاب‌ها باید در دستور کار قرار گرفته و  انتقال غیرضروری آب از سرشاخه‌ها باید متوقف شود، تامین و تثبیت حقابه‌ تالاب‌ها، به‌ویژه در استان خوزستان امری حیاتی است و همچنین تثبیت خاک و احیای پوشش گیاهی، کلید کنترل شدت گردوغبار در این استان خواهد بود.

خوزستان درگیر منشأ داخلی و خارجی گردوغبار است
وی با اشاره به ضرورت رویکرد ملی و فرابخشی در مقابله با گردوغبار، تصریح کرد: استان‌هایی مانند خوزستان که درگیر همزمان با منشأ داخلی و خارجی گردوغبار هستند، به‌ شدت نیازمند سند راهبردی میان‌دستگاهی بین وزارتخانه‌های نیرو، نفت، جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط‌زیست هستند. بدون هماهنگی در سطوح مختلف اجرایی و نگاه جامع‌نگر، امکان مهار این بحران وجود ندارد. کننده مردم ایذه با اشاره به آثار چندوجهی این پدیده هشدار داد و گفت: در سال گذشته، موج گردوغبار بیش از ۴۰‌درصد مردم خوزستان را راهی مراکز درمانی کرده است، این موضوع تنها در حوزه سلامت، خسارتی در حدود سه‌هزار میلیارد تومان (معادل سه همت) به همراه داشته، این در حالی است که بخش‌های کشاورزی، صنعت، محیط‌زیست و منابع انسانی نیز سالانه دچار آسیب می‌شوند. برآوردها نشان می‌دهد خوزستان سالانه بیش از ۱۰ همت خسارت مستقیم و غیرمستقیم از ناحیه گردوغبار متحمل می‌شود.

تنها سازمان حفاظت از محیط‌زیست مسئول کنترل ریزگردها نیست
شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در خصوص کنترل ریزگردها گفت: در کشور ستاد ملی مقابله با گردوغبار وجود دارد که در این ستاد دستگاه‌های مختلفی دخیل هستند، برای کنترل ریزگردها اغلب سازمان محیط‌زیست مخاطب قرار می‌گیرد. متاسفانه سازمان برنامه و بودجه، به‌عنوان متولی منابع مالی لازم برای کنترل ریزگردها را در نظر نمی‌گیرد. معاون رئیس‌جمهور در دولت چهاردهم، با اشاره به نقش وزارت امور خارجه در کنترل ریزگردها، افزود: بخشی از گردوغباری که اخیرا کشور را درگیر کرده است، از کانون‌های منطقه‌ای بوده و برای اینکه بتوانیم موضوع تثبیت و مهار مرزی آنها را داشته باشیم، حتما نیازمند تقویت دیپلماسی محیط‌زیست هستیم و نقش وزارت امور خارجه در این زمینه بسیار پررنگ است، البته سازمان محیط‌زیست نیز در کنار این وزارتخانه در برای کنترل این مهم اقدام خواهد کرد. انصاری با اشاره به نقش سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در کنترل ریزگردها، اظهار کرد: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، اقداماتی را باید در حوزه آبخوان‌داری، آبخیزداری، تثبیت کانون گردوغبار، نهال کاری و... انجام دهد؛ در واقع مجموعه‌ای از دستگاه‌ها وجود دارند که در کنترل گردوغبار دخیل هستند و باید همگی برای رفع این معضل در کنار یکدیگر باشند و همچنین سازمان حفاظت محیط‌زیست پیگیر این مسئله است.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، با تاکید بر اینکه بخش عمده ریزگردها نشأت گرفته از کانون‌های خارجی هستند، یادآور شد: باید تقویت دیپلماسی محیط‌زیست را در دستور کار داشته باشیم، در اجلاسیه اخیر بریکس با حضور وزرای محیط‌زیست، در مورد محورهای مختلف ازجمله گردوغبار، بحث و گفت‌وگو صورت گرفت. همچنین در حوزه داخلی اقداماتی از سنوات گذشته همچون شناسایی کانون‌های گردوغبار صورت گرفته و امیدواریم تثبیت و کنترل ریزگردهای داخلی با اولویت انجام پذیرد، این مسئله مستلزم پرداخت حقابه محیط‌زیست است که نیاز آبی تالاب‌ها بوده و باید اختصاص داده شود تا تالاب‌ها خود منشا شکل‌گیری کانون گردوغبار نباشند. در پایان به جرئت می‌توان گفت مشکل آلودگی محیط‌زیستی امروز دنیا مختص به یک کشور یا یک قلمرو خاص نیست؛ بلکه معضلی فراگیر در سراسر جهان است که مسائل مختلفی ازجمله آلودگی آب، آلودگی هوا، گرم‌شدن کره زمین، ایجاد سوراخ در لایه اُزُن و بسیاری از مسائل دیگر را در بر می‌گیرد. طوفان‌های گردوغبار نیز یکی از منابع آلودگی هوا هستند که بر جوامع مختلف انسانی، جانوری و گیاهی تاثیر گذاشته و به دلیل اثرات ملموسی که بر کاهش کیفیت زیست مطلوب دارد، بالاترین بازخوردها را ایجاد کرده است. طوفان‌های گردوغبار که منجر به تشدید آلودگی هوا درنتیجه ذرات معلق می‌شوند؛ گرد و غبار این پدیده هواشناختی محیطی شامل توده‌های ذرات جامد ریز غبار است که سالانه خسارات جانی و مادی فراوان دارد و در حال حاضر با شرایط کنونی، حل این معضل همت تمام دستگاه‌ها را می‌طلبد.

تغییرات اقلیمی و خاک

در گزارش نظارتی مرکز پژوهش‌های مجلس در مورد اجرایی‌شدن بند «س» ماده (۳۸) قانون برنامه ششم توسعه و بررسی عملکرد ستاد ملی مقابله با گردوغبار، آمده است که هر ساله دو میلیارد تن ذرات ریز، به وسیله باد از سطح خاک‌های خشک جابه‌جا می‌شوند که به صورت مستقیم بر ۱۵۱ کشور تاثیرگذار هستند و در مجموع ۳۲ میلیون کیلومتر مربع از سطح کره زمین، مستعد فرسایش بادی است و منشأ طوفان‌های گردوغبار در ۴۵ کشور بوده که از این تعداد ۳۸ کشور در آسیا و آفریقا واقع شده‌اند و بر حسب موقعیت جغرافیایی ایران روی کمربند گردوغبار جهان قرار گرفته است و منشأ گردوغبار ورودی به کشور، عمدتا صحرای عربستان، شمال آفریقا و جنوب عراق بوده که در دوره‌های خاصی از سال بیشتر نواحی جنوب غربی و غرب کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
گفتنی است، ایران از شرق و شمال شرق نیز متاثر از پدیده گردوغبار کشور افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و ازبکستان است که در سال‌های اخیر این پدیده، ایران را با شدت بیشتری تحت‌تاثیر قرار داده، به‌طوری که تا نواحی مرکزی و دامنه‌های جنوبی البرز گسترش یافته و پایتخت کشور را نیز با معضل گردوغبار مواجه ساخته است؛ به صورت کلان، روندهای ناشی از تغییرات اقلیمی که باعث افزایش متوسط دمای کشور و کاهش میانگین منابع آب تجدیدپذیر شده، وقوع خشکسالی‌های اخیر همچنین تغییرات انسان در طبیعت ازجمله تغییر رژیم هیدرولوژیکی حوضه‌های آبریز با احداث سدها، کانال‌های انحرافی، تعریف مصارف مختلف مازاد بر ظرفیت منابع آب تغییر الگوی مصرف، نبود الگوی کشت مناسب، همگی بر افزایش کانون‌های گردوغبار یا تقویت کانون‌های طبیعی این پدیده اثرگذار بوده‌اند. با وجود آنکه بیشتر استان‌های کشور دارای کانون گردوغبار هستند، در این بین ۶ استان همچون «خراسان جنوبی»، «کرمان»، «سیستان و بلوچستان»، «خراسان رضوی»، «خوزستان» و «هرمزگان» در ۸۵‌درصد غبارخیزی کشور دخیل بوده و زندگی جمعیتی نزدیک به ۲۱ میلیون نفر را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.