آگاه: انسجام اجتماعی به‌عنوان یکی از ارکان اساسی پایداری هر جامعه‌ای محسوب می‌شود. جامعه‌ای که از وحدت، همبستگی و رهبری فکری بی‌بهره باشد، به سرعت در برابر تهدیدهای داخلی و خارجی آسیب‌پذیر شده و امکان فروپاشی آن افزایش‌می‌یابد. در منظومه فکری اسلام، نهاد مرجعیت دینی جایگاهی محوری در تحقق این انسجام دارد. این نهاد با بهره‌مندی از اعتبار علمی، معنوی و اخلاقی، همواره به‌عنوان تکیه‌گاهی استوار برای توده مردم عمل کرده و در مقاطع حساس تاریخی، امت اسلامی را از پرتگاه تفرقه و گسست رهانیده است. پیامبر اکرم (ص) در تأیید این جایگاه رفیع فرموده‌اند: «عالِمان، وارثان پیامبرانند.» این حدیث شریف به روشنی گویای آن است که عالمان دینی، ادامه‌دهنده مسیر رسالت انبیا در هدایت جامعه بوده و مسئولیت آنان در ایجاد انسجام امت، امتداد همان رسالت الهی است.
۱.مرجعیت دینی و ریشه‌های قرآنی انسجام اجتماعی
قرآن کریم بارها بر اهمیت وحدت و انسجام امت اسلامی تأکید کرده است:إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ» (انبیاء، ۹۲)امت اسلامی در نگاه قرآن یک پیکره واحد است و این انسجام جز با هدایت الهی و رهبری دینی تحقق نمی‌یابد. مرجعیت دینی در عصر غیبت، با تکیه بر اجتهاد و تبیین معارف قرآن و سنت، همان نقشی را ایفا می‌کند که پیامبران و ائمه معصومین (ع) در زمان خود برعهده داشتند. بدین ترتیب، مرجعیت دینی تجلی آموزه قرآنی «اعتصام به حبل‌الله» است:وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» (آل‌عمران، ۱۰۳).
۲.مرجعیت، قطب‌نمای معنوی جامعه
یکی از کارکردهای اساسی مرجعیت، ایفای نقش قطب‌نمای معنوی و اجتماعی است. جامعه در شرایط بحران ـ چه بحران‌های فکری و اعتقادی و چه بحران‌های سیاسی و اقتصادی ـ نیازمند نقطه‌ای ثابت و مطمئن برای بازگشت است. مرجعیت دینی با اتکای به منابع اصیل وحیانی، این نقش را ایفا کرده و مانع از سردرگمی و تشتت مردم می‌شود. امام علی (ع) در توصیف نقش رهبران الهی می‌فرمایند:النّاسُ لا یَصلُحُهُم إلّا إمامٌ عادلٌ» (نهج‌البلاغه، حکمت ۴۳۷)
این بیان نشان می‌دهد که جامعه برای حفظ انسجام وهمبستگی اجتماعی خود نیازمند مرجعیت و رهبری عادل است.
۳. راهی برای امید آفرینی و انسجام اجتماعی
انسجام اجتماعی بدون اعتماد عمومی امکان‌پذیر نیست. مرجعیت دینی در طول تاریخ با ساده‌زیستی، دوری از دنیاطلبی و اهتمام به مصالح مردم، توانسته است اعتماد عمیق امت را به دست آورد. این اعتماد سرمایه‌ای عظیم است که در مواقع حساس به انسجام جامعه کمک می‌کند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند:أفضلُ الجهادِ کلمةُ عدلٍ عندَ إمامٍ جائر» (کنز العمال، ج۳، ص۸۳۵)
این روایت نشان می‌دهد که وظیفه عالم و مرجع، دفاع از عدالت و حق‌گویی در برابر قدرت‌هاست و همین ویژگی موجب اعتماد و پشتیبانی مردم می‌شود.
۴.نقش مرجعیت در مدیریت بحران‌ها
تاریخ اسلام و تشیع گواهی روشن است بر این‌که مرجعیت در بزنگاه‌های تاریخی، محور انسجام و همبستگی ملی و دینی بوده است. از فتاوای تحریم تنباکو گرفته تا رهبری نهضت‌های ضداستعماری و حمایت از مظلومان، مرجعیت دینی همواره توانسته است جامعه را از تفرقه و انفعال برهاند. قرآن کریم نیز به نقش راهبری رهبران الهی در شرایط دشوار اشاره دارد:وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا» (سجده، ۲۴)این آیه نشان می‌دهد که رهبری اجتماعی بر صبر و پایداری استوار است و مرجعیت در طول تاریخ، نمونه‌ای از این صبر و هدایت بوده است که توانسته اند همبستگی و انسجام اجتماعی را به اوج خود برساند و از هم گسستگی جامعه را نجات دهد.
۵.مرجعیت و نهادینه‌سازی هنجارهای مشترک
انسجام اجتماعی نیازمند وجود ارزش‌ها و هنجارهای مشترک است. مرجعیت دینی با تبیین معارف اخلاقی اسلام، همچون عدالت، همیاری و مسئولیت‌پذیری، به شکل‌گیری هنجارهایی کمک کرده است که جامعه را متحد نگاه می‌دارند. امام صادق (ع) می‌فرمایند:کونوا دعاةً للنّاسِ بِغَیرِ ألسِنَتِکُم» (کافی، ج۲، ص۷۸)این روایت نشان می‌دهد که مرجعیت نه‌تنها با گفتار بلکه با رفتار خود، الگوهای اخلاقی و اجتماعی را در جامعه تثبیت می‌کند و این خود بنیانی برای انسجام اجتماعی است.
۶.مرجعیت در عصر جدید؛ ضرورت روزآمدی
با گسترش رسانه‌ها و تحولات فکری، مرجعیت دینی برای حفظ انسجام اجتماعی باید از شیوه‌های نوین ارتباطی و علمی استفاده کند. قرآن کریم می‌فرماید: إِنَّ اللّهَ لا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ» (رعد، ۱۱)این آیه بیان می‌کند که تغییر اجتماعی نیازمند تغییر درونی و رویکردی است. از این رو مرجعیت در کنار حفظ اصول سنتی، باید با مقتضیات روز آشنا بوده و پاسخگوی پرسش‌های نوظهور جامعه باشد. چنین رویکردی ضامن استمرار انسجام اجتماعی در دنیای مدرن است.
مرجعیت دینی در اندیشه اسلامی نهادی است که تداوم رسالت انبیا را در هدایت جامعه برعهده دارد. انسجام اجتماعی امت اسلامی، چه در سطح اعتقادی و اخلاقی و چه در سطح سیاسی و اجتماعی، تا حد زیادی مرهون وجود مرجعیت است. این نهاد با نقش‌آفرینی در ایجاد اعتماد عمومی، هدایت جامعه در بحران‌ها و تبیین هنجارهای مشترک، همواره ستون فقرات انسجام امت بوده است. امروز نیز، اگر مرجعیت بتواند در کنار حفظ سنت اصیل اجتهاد، از ظرفیت‌های نوین برای ارتباط با جامعه استفاده کند، می‌تواند همچنان به‌عنوان «قطب‌نمای معنوی و اجتماعی» عمل کرده و جامعه اسلامی را از تفرقه و پراکندگی حفظ نماید. قرآن کریم وعده می‌دهد:وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا» (عنکبوت، ۶۹)این وعده الهی امیدآفرینی می‌بخشد که مرجعیت دینی، با جهاد علمی و اخلاقی خود، همچنان راه‌های تازه‌ای برای تقویت انسجام اجتماعی امت اسلامی خواهد گشود.
نظر شما