آگاه: اولین شخصی که با اختراع علم برنامه‌نویسی زندگی را برای بسیاری از ما سهل کرد، اوگوستا آدا بایرون (لاولیس) فرزند لرد بایرون (شاعر معروف انگلیسی) بود که از او به‌عنوان پدر برنامه‌نویسی در عالم کامپیوتر یاد می‌شود. وی در تاریخ ۱۰ دسامبر سال ۱۸۱۵ میلادی، در بریتانیا چشم به جهان گشود. در ۱۷ سالگی آشنایی او با Analytical Engine (ماشین تحلیلی) رقم خورد و در سال ۱۸۴۲ با مفهومی که امروزه آن را به‌عنوان علم برنامه‌نویسی کامپیوتری می‌شناسیم، درگیر شد.
شهرت آدا، بیشتر به کمک ارائه توضیحاتی در مورد ماشین محاسباتی مکانیکی «چارلز بابیج» رقم خورد.
چارلز بابیج Charles Babbage، فیلسوف تحلیلگر و ریاضیدان انگلیسی اولین شخصی بود که ایده یک ماشین محاسبه‌گر برنامه‌پذیر را ارائه داد. او در سال ۱۸۲۰ به طراحی ماشین محاسبه‌گر خود اقدام کرد. این ماشین طی چند سال بعد به ماشین تفاضلی معروف شد. جالب است بدانید که بابیج در زمان حیاتش هیچگاه نتوانست نتیجه کار ماشین محاسبه‌گر خود را بررسی کند، اما موفق شد امکان‌پذیربودن برخی گزینه‌هایی که به‌نظر ناممکن می‌رسیدند را اثبات کند. اقدام بابیج به نسبت طرحی که پاسکال در سال ۱۶۴۲ در پاریس ارائه کرد، بسیار فراتر بود. در واقع رایانه‌هایی که امروزه با آنها کار می‌کنید، بر مبنای موتور تجزیه و تحلیل (آنالیتیکال) چارلز بابیج پایه‌ریزی شده‌اند.
برنامه‌نویسی در ایران: از ماشین‌های غول‌پیکر تا استارتاپ‌های نوآور
سفر برنامه‌نویسی به ایران داستانی پرپیچ‌وخم و جذاب دارد؛ داستانی که با ماشین‌های عظیم‌الجثه آغاز شد و امروز به دنیای استارتاپ‌های نوآور و اپلیکیشن‌های موبایل رسیده است. این سفر تاریخی نه‌تنها تحولات فناوری را در بر می‌گیرد، بلکه تاثیرات عمیق فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را نیز در پی داشته است. به مناسبت روز برنامه‌نویس، ۲۲ شهریور، نگاهی به مسیر طی شده در این حوزه در کشور خواهیم انداخت.
داستان در سال ۱۳۳۳ خورشیدی آغاز می‌شود، زمانی که اداره آمار عمومی ایران اولین دستگاه‌های الکترومکانیکی ساخت IBM را برای پردازش داده‌های سرشماری وارد کشور کرد، اما نقطه عطف واقعی در سال ۱۳۴۱ اتفاق افتاد؛ سالی که شرکت ملی نفت ایران اولین کامپیوتر دیجیتال، مدل IBM ۱۶۲۰ را به کشور آورد. این غول الکترونیکی که فضای یک اتاق بزرگ را اشغال می‌کرد، برای محاسبات پیچیده مهندسی و تحلیل داده‌های ژئوفیزیکی نفتی استفاده می‌شد.
سال بعد، سازمان برنامه و بودجه کشور دستگاه IBM ۱۴۰۱ را خریداری کرد. این کامپیوتر عمدتا برای امور حسابداری، مدیریت منابع مالی و پردازش اطلاعات آماری به کار گرفته می‌شد. در آن زمان، برنامه‌نویسی کاری بسیار تخصصی و محدود به متخصصانی بود که با زبان‌های خاصی مانند FORTRAN برای محاسبات علمی و COBOL برای امور تجاری کار می‌کردند. دهه ۱۳۵۰ شاهد رشد انفجاری کامپیوتر در ایران بود. آمارها نشان می‌دهد تا سال ۱۳۵۱ بیش از ۱۰۰ کامپیوتر در کشور نصب شده بود و این عدد تا سال ۱۳۵۶ به بیش از ۶۰۰ دستگاه رسید. دانشگاه‌ها نقش مهمی در این گسترش ایفا کردند و به‌تدریج برنامه‌نویسی به بخشی از curricula آموزشی تبدیل شد. در این دوره، زبان BASIC به ابزاری محبوب برای آموزش مفاهیم پایه برنامه‌نویسی تبدیل شد. دانشجویان و متخصصان ایرانی به‌تدریج با مفاهیم جدید آشنا می‌شدند و پایه‌های دانش برنامه‌نویسی مدرن در کشور ریخته می‌شد. سازمان‌های بزرگ دولتی، شرکت‌های نفتی و بانک‌ها پیشگامان استفاده از این فناوری بودند.
دوران گذار: انقلاب و خودکفایی
انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و سپس جنگ تحمیلی، فصل جدیدی در تاریخ برنامه‌نویسی ایران گشود. با خروج شرکت‌های آمریکایی و قطع پشتیبانی فنی، متخصصان ایرانی با چالش بزرگی روبه‌رو شدند: چگونه سیستم‌های موجود را بدون پشتیبانی خارجی حفظ و توسعه دهند؟ این دوره اگرچه پرچالش بود، اما زمینه‌ساز رشد خودکفایی فنی در کشور شد. متخصصان ایرانی ناگزیر شدند به راه‌حل‌های داخلی روی‌آورند و این امر به رشد توانمندی‌های بومی منجر شد. در خلال جنگ، از رایانه‌ها برای پشتیبانی لجستیکی و محاسبات نظامی نیز استفاده می‌شد.
دهه ۱۳۷۰ نقطه عطف دیگری در این داستان بود. با ورود رایانه‌های شخصی به ایران، برنامه‌نویسی از انحصار سازمان‌های بزرگ خارج شد. حالا هر کس می‌توانست در خانه خود یک کامپیوتر داشته باشد و برنامه‌نویسی یاد بگیرد.
پردازنده‌های Intel ۸۰۲۸۶ تا ۸۰۴۸۶، حافظه‌های ۶۴۰ کیلوبایتی تا ۴ مگابایتی، سیستم‌عامل‌های MS-DOS و ویندوز - اینها مشخصات کامپیوترهایی بود که به تدریج راه خود را به خانه‌های ایرانی باز می‌کردند. زبان‌های برنامه‌نویسی مانند Pascal، C، FoxPro و Clipper به ابزارهای محبوب برنامه‌نویسان تبدیل شدند.
آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای در سراسر کشور دوره‌های آموزش رایانه برگزار می‌کردند و نسل جدیدی از برنامه‌نویسان در حال شکل‌گیری بود، اما واقعا انقلاب زمانی اتفاق افتاد که اینترنت به ایران آمد. سال ۱۳۷۷ بود که اینترنت به صورت عمومی در دسترس مردم قرار گرفت. این اتفاق، دنیای برنامه‌نویسی ایران را متحول کرد.
حالا برنامه‌نویسان ایرانی می‌توانستند با دنیای خارج ارتباط برقرار کنند، از منابع بین‌المللی استفاده کنند، در فروم‌های تخصصی مشارکت داشته باشند و در پروژه‌های جهانی همکاری کنند. زبان‌های برنامه‌نویسی تحت وب مانند HTML، CSS، JavaScript،PHP و Python به‌سرعت در ایران گسترش یافتند.
وضعیت کنونی: طلوع عصر طلایی
امروز برنامه‌نویسی در ایران به یکی از مشاغل پرطرفدار و پردرآمد تبدیل شده است. براساس آخرین آمار، ده‌ها هزار برنامه‌نویس در ایران فعال هستند و در حوزه‌های مختلفی از توسعه وب و موبایل تا هوش‌مصنوعی و امنیت سایبری فعالیت می‌کنند.
بازار کار برنامه‌نویسی در ایران بسیار داغ است. شرکت‌ها و سازمان‌ها برای توسعه و پشتیبانی نرم‌افزارها و سامانه‌های خود به برنامه‌نویسان نیاز دارند و این تقاضا باعث شده حقوق و دستمزدهای قابل‌توجهی در این حوزه پرداخت شود. درآمد برنامه‌نویسان در ایران می‌تواند از سالی ۶۰ میلیون تومان تا ۱۵۰ میلیون تومان و حتی بیشتر متغیر باشد. حوزه‌های پردرآمد شامل توسعه وب، توسعه اپلیکیشن‌های موبایل، هوش‌مصنوعی و یادگیری ماشین، بازی‌سازی و امنیت سایبری می‌شود. استارتاپ‌های ایرانی با استفاده از فناوری‌های روز برنامه‌نویسی، محصولات و خدمات نوآورانه‌ای ارائه می‌دهند و بسیاری از آنها توانسته‌اند در بازارهای بین‌المللی نیز موفقیت‌هایی کسب کنند.
تاثیرات فرهنگی: بیش از فقط کد
برنامه‌نویسی تاثیر عمیقی بر فرهنگ ایران گذاشته است. این فناوری نه‌تنها شیوه کار و کسب‌وکار را تغییر داده، بلکه بر سبک زندگی و تعاملات اجتماعی نیز تاثیر گذاشته است. آموزش، اشتغال و فرهنگ کار تحت تاثیر برنامه‌نویسی و نتایج آن قرار گرفته‌اند. اپلیکیشن‌های موبایل حالا بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره ایرانیان شده‌اند. از خرید آنلاین تا درخواست خودرو، از آموزش مجازی تا خدمات بانکی - همه اینها با برنامه‌نویسی ممکن شده است.
برنامه‌نویسی به افزایش سواد دیجیتال در ایران کمک کرده است. حالا بسیاری از ایرانیان با مفاهیم پایه فناوری اطلاعات آشنا هستند و این آگاهی به تغییر نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی منجر شده است. آموزش برنامه‌نویسی در ایران تحول چشمگیری داشته است. علاوه بر آموزش‌های دانشگاهی در رشته‌های مهندسی کامپیوتر و فناوری اطلاعات، ده‌ها پلتفرم آموزشی آنلاین و آفلاین به آموزش برنامه‌نویسی مشغول هستند.
پلتفرم‌هایی مانند مکتب‌خونه، فرادرس و ایران دیجیتال دوره‌های آموزشی متنوعی ارائه می‌دهند. طرح‌های ملی مانند «ایران دیجیتال» به دانش‌آموزان امکان می‌دهند به صورت رایگان برنامه‌نویسی یاد بگیرند. این گسترش آموزشی باعث شده است که برنامه‌نویسی از یک مهارت تخصصی به یک توانایی نسبتا عمومی تبدیل شود. بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان امروزی حداقل با مفاهیم پایه برنامه‌نویسی آشنا هستند.
با وجود همه پیشرفت‌ها، برنامه‌نویسی در ایران با چالش‌هایی نیز روبه‌رو است. تحریم‌ها و محدودیت‌های دسترسی به فناوری‌های روز، کمبود نیروی کار با توانایی‌های لازم و فشار زمانی و مسئولیت بالا ازجمله این چالش‌ها هستند. اما در کنار این چالش‌ها، فرصت‌های زیادی نیز وجود دارد. رشد سریع فناوری، افزایش تقاضا برای خدمات دیجیتال و استعداد طبیعی ایرانیان در علوم ریاضی و کامپیوتر ازجمله عواملی هستند که آینده روشنی را برای برنامه‌نویسی در ایران ترسیم می‌کنند.
چشم‌اندازهای نویدبخش
آینده برنامه‌نویسی در ایران بسیار نویدبخش به‌نظر می‌رسد. پیش‌بینی می‌شود که هوش‌مصنوعی و یادگیری ماشین به یکی از حوزه‌های پیشرو تبدیل شوند. صنعت بازی‌سازی در ایران نیز درحال‌رشد است و برنامه‌نویسان می‌توانند در این حوزه خلاقیت خود را به کار گیرند. افزایش حضور بین‌المللی برنامه‌نویسان ایرانی نیز از دیگر رویکردهای قابل‌پیش‌بینی است. با مشارکت در پروژه‌های بین‌المللی، برنامه‌نویسان ایرانی می‌توانند به بازارهای جهانی دسترسی پیدا کنند و تجربیات ارزشمندی کسب کنند.
از گذشته تا آینده
از آن کامپیوتر غول‌پیکر IBM در سال ۱۳۴۱ تا استارتاپ‌های امروزی که با چند خط کد دنیایی را تغییر می‌دهند، برنامه‌نویسی در ایران راه پرپیچ‌وخمی را پیموده است. این سفر نه‌تنها داستان پیشرفت فناوری است، بلکه روایتگر تحول فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ایران معاصر است.
برنامه‌نویسی امروز به یکی از ارکان اصلی اقتصاد دیجیتال ایران تبدیل شده و تاثیرات آن در همه ابعاد زندگی ایرانیان قابل‌مشاهده است. با ادامه روند فعلی، ایران می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم فناوری اطلاعات در منطقه تبدیل شود. داستان برنامه‌نویسی در ایران همچنان ادامه دارد و هر روز فصل جدیدی به این تاریخچه پرافتخار افزوده می‌شود. آینده درخشان‌تر از همیشه به‌نظر می‌رسد و برنامه‌نویسان ایرانی آماده هستند تا نقش خود را در شکل‌دهی به این آینده ایفا کنند.
نظر شما