آگاه: مصطفی منفرد ، پژوهشگر رسانه : در دنیای امروز، جنگ روایت‌ها جایگزین بسیاری از میدان‌های نبرد سنتی شده است. اگر در گذشته توپ و تانک سرنوشت ملت‌ها را تغییر می‌داد، امروز «روایت‌ها» هستند که می‌توانند هویت یک نسل را دگرگون کنند. این نبرد نامرئی، آرام و بی‌صدا به خانه‌ها و ذهن‌های نوجوانان ما نفوذ کرده و اگر از آن غفلت کنیم، خطر ازدست‌دادن بزرگ‌ترین سرمایه اجتماعی‌مان، یعنی نسل آینده، بسیار جدی خواهد بود.
روایت؛ سلاحی نامرئی اما کارآمد
روایت فقط یک داستان یا خبر نیست؛ روایتی است که هویت می‌سازد، ارزش‌ها را بازتعریف می‌کند و مرز میان حق و باطل را جابه‌جا نشان می‌دهد. در فضای مجازی، نوجوان با انبوهی از روایت‌ها بمباران می‌شود: روایت‌هایی درباره تاریخ، سیاست، سبک زندگی، حتی درباره قهرمانان و ضدقهرمانان. اگر او بدون سواد رسانه‌ای و پشتوانه فکری در این میدان تنها بماند، روایت غالب بیگانه بر ذهنش می‌نشیند.
غفلت خانواده‌ها و بی‌عملی نهادهای فرهنگی
واقعیت تلخ این است که بسیاری از خانواده‌ها خطر جنگ روایت‌ها را جدی نمی‌گیرند. نوجوان ساعت‌ها در شبکه‌های اجتماعی وقت می‌گذراند، اما والدینش تنها نگران افت تحصیلی او هستند، نه تغییر بنیادین در باورهایش. نهادهای فرهنگی نیز غالبا درگیر کارهای تکراری و غیرجذاب‌اند. خروجی آنها کمتر توانسته با ذائقه نسل جدید ارتباط بگیرد. همین خلأ، میدان را برای روایت‌های وارداتی و مسموم باز گذاشته است.
آموزش و پرورش؛ سنگر فراموش‌شده
یکی از مهم‌ترین نهادهایی که می‌تواند در خط مقدم جنگ روایت‌ها باشد، آموزش و پرورش است. اما واقعیت این است که این دستگاه عظیم فرهنگی، بیشتر انرژی خود را صرف محفوظات درسی و کنکور کرده و از ماموریت تربیتی و هویتی خود غافل مانده است.
کتاب‌های درسی عموما خشک، تک‌بعدی و فاقد جذابیت برای نوجوان‌اند. مهارت‌های سواد رسانه‌ای، تحلیل روایت و نقد محتوا در نظام آموزشی جایی ندارند. معلمان که می‌توانند خط مقدم انتقال روایت‌های درست باشند، اغلب آموزش کافی برای این ماموریت ندیده‌اند.
نتیجه این کم‌کاری آن است که نوجوان ایرانی مدرسه را با بار سنگین فرمول‌ها ترک می‌کند، اما در برابر هجمه روایت‌های تحریف‌شده هیچ سپر فکری ندارد. این دقیقا همان خلأیی است که دشمن روی آن سرمایه‌گذاری کرده است.
پیامدهای غفلت
اگر جنگ روایت‌ها را جدی نگیریم، چند خطر اساسی پیش روی ماست:
گسست هویتی: نوجوانی که هویت ملی و دینی‌اش را از روایت‌های تحریف‌شده دریافت کند، دچار نوعی سرگردانی می‌شود.
بی‌اعتمادی به نهادها: روایت‌های مسموم اعتماد نوجوان به خانواده، نظام آموزشی و حاکمیت را تضعیف می‌کنند.
جایگزینی قهرمانان جعلی: وقتی شهید حججی برای نوجوان ناشناخته بماند، جای او را یک اینفلوئنسر سطحی یا یک سلبریتی بی‌هویت پر می‌کند.
انفعال اجتماعی: نوجوانی که گرفتار روایت «نمی‌شود کاری کرد» شود، هرگز به میدان کنشگری اجتماعی و سیاسی وارد نمی‌شود.
چرا روایت دشمن جذاب‌تر است؟
یکی از دلایل اصلی تاثیرگذاری روایت‌های بیگانه، استفاده از زبان ساده، قالب جذاب و داستان‌گویی حرفه‌ای است. دشمن برای انتقال روایت خود از کلیپ‌های کوتاه، سریال‌های پرهیجان، بازی‌های آنلاین و حتی موسیقی بهره می‌برد. در مقابل ما اغلب محتواهایی خشک، نصیحت‌گونه و فاقد جذابیت بصری به نسل نوجوان عرضه کرده‌ایم. طبیعی است که نوجوان به سراغ آنچه هیجان‌انگیزتر است، برود.
چه باید کرد؟
اصلاح جدی در آموزش و پرورش
بازنگری در محتوای کتاب‌های درسی، با تمرکز بر روایت‌گری جذاب تاریخ و هویت
گنجاندن آموزش سواد رسانه‌ای به‌عنوان یک مهارت پایه
توانمندسازی معلمان برای ایفای نقش در خط مقدم جنگ روایت‌ها
داستان‌گویی به زبان نسل امروز .
محتوا باید کوتاه، هیجانی و تصویری باشد. استفاده از انیمیشن، ویدیوهای کوتاه، پادکست‌های پرکشش و حتی بازی‌های دیجیتال می‌تواند راهی برای انتقال روایت‌های اصیل باشد.
بازآفرینی قهرمانان واقعی
قهرمانان انقلاب، دفاع مقدس و نسل جدید شهدا باید دوباره به زبان امروزی روایت شوند. نوجوانی که قصه زندگی شهید حججی یا شهید چمران را در قالبی جذاب و تصویری بشنود، احساس می‌کند با قهرمانی واقعی و دست‌یافتنی روبه‌روست.
ورود فعال خانواده‌ها
والدین باید بیش از آنکه نقش «کنترل‌گر» داشته باشند، نقش «همراه» را ایفا کنند. گفت‌وگو با نوجوان درباره آنچه در فضای مجازی می‌بیند و کمک به تحلیل روایت‌ها، او را از انفعال بیرون می‌آورد.
نوآوری نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای
مراکز فرهنگی باید تولید روایت‌های بدیع و پرجاذبه را جدی بگیرند. حمایت از استارتاپ‌های محتوایی و تیم‌های خلاق می‌تواند راهی برای بازسازی این عرصه باشد.
جمع‌بندی
غفلت از جنگ روایت‌ها برای نسل نوجوان، غفلتی پرهزینه است. آموزش و پرورش اگر نقش واقعی خود را بازی نکند، نوجوانان را بی‌دفاع به میدان روایت‌های مسموم می‌فرستد. دشمنان این سرزمین خوب می‌دانند که اگر روایت‌ها را تسخیر کنند، نیازی به جنگ سخت نخواهند داشت. آینده، میدان همین نبرد خاموش است؛ نبردی که پیروزی یا شکست در آن، سرنوشت یک ملت را رقم خواهد زد.
نظر شما