آگاه: جهان امروز، فاصله میان آن تماس‌های ساده تا چت‌کردن با هوش مصنوعی را در فاصله‌ای کوتاه طی کرده است.
گفت‌وگوهای ما طولانی و پر از شور بود؛ از درس و معلم می‌گفتیم، از فیلمی که تازه دیده بودیم یا حتی به گزارشی زنده از اتفاقات کوچک خانه و شوخی‌های روزمره بدل می‌شد. وقتی گوشی تلفن را روی cradle می‌گذاشتیم، لحظه‌ای در سکوت خانه فرو می‌رفتیم و به این فکر می‌کردیم که «دوست داشتن» چه طعم شیرینی دارد. همان دوستی بود که سخت‌ترین بیدار شدن‌های صبح، طولانی‌ترین راه‌ها تا مدرسه و خستگی بین کلاس‌ها را در چشم‌مان کوچک می‌کرد؛ زیرا مطمئن بودیم که در انتهای هر روز سخت، دوستی هست که حضورش، همه دشواری‌ها را آسان می‌کند.
اما اکنون، جهان عوض شده است. نوجوان امروز وقتی به خانه می‌رسد، به سوی چت‌بات‌های هوشمند نصب شده روی تلفن همراه می‌رود و اگر دلش بخواهد، می‌تواند یک «دوست» بسازد؛ دوستی که هرگز خسته نمی‌شود، همیشه جواب می‌دهد و هیچ‌وقت مخالفتی با او ندارد. این توصیف وضعیتی است که اگر شما هم والدین یک نوجوان باشید از این دست صحنه‌ها زیاد دیده‌اید، نوجوانی که تمام روز خود را به جای بودن در کنار خانواده با هوش مصنوعی می‌گذراند. اما باید بگوییم این فقط مشکل نوجوان شما نیست، خبرگزاری سی‌ان‌ان در گزارشی نشان می‌دهد که این موضوع یک بحران همه‌گیر در جهان است.
هوش مصنوعی، دوست واقعی نیست
روایت ما از جایی شروع می‌شود که بین دو دوست یک نوجوان ۱۶ساله دعوایی آغاز می‌شود. نوجوان با دیدن درگیری نمی‌داند دقیقا باید چه کاری برای جدا کردن دوستانش انجام دهد و برای حل این مشکل از والدین یا دوستان دیگرش کمک نمی‌خواهد؛ بلکه به سرعت تصمیم می‌گیرد از مشورت با یک هوش مصنوعی استفاده کند. با توصیه‌های هوش مصنوعی او دعوای میان دو دوستش را پایان می‌دهد ولی حالا مشکل دیگری وجود دارد؛ «دوستانش بعد از دعوا دیگر با هم زیاد صحبت نمی‌کنند.» نوجوان پس از این تجربه به چنین نتیجه‌ای می‌رسد که ربات‌ها فقط سطح ماجرا را می‌بینند.
دوران حساس نوجوانی
از یک مشورت ساده درباره چگونگی اتمام یک درگیری تا صحبت درباره مهم‌ترین اتفاقات زندگی در میان نوجوانان با هوش مصنوعی امروزه رواج بسیار زیادی داشته است. به صورتی که در گزارشی از سازمان غیرانتفاعی نشان می‌دهد ۷۲درصد نوجوانان بین ۱۳ تا ۱۷ سال حداقل یک بار از هوش مصنوعی استفاده کرده‌اند و بیش از نیمی از آنها به طور منظم با این ابزارها در ارتباطند. یک‌سوم نوجوانان هم گفته‌اند برای روابط اجتماعی و حتی مسائل مهم زندگی‌شان به سراغ این ربات‌ها رفته‌اند. اما بخش نگران‌کننده اینجاست که ۳۱ درصد نوجوانان اعتراف کرده‌اند گفت‌وگو با ربات‌ها به اندازه یا حتی بیشتر از مکالمات با دوستان واقعی برایشان رضایت‌بخش بوده است و ۳۳درصد موضوعات جدی و شخصی‌شان را با این موجودات مجازی در میان گذاشته‌اند نه با دوستان یا حتی خانواده‌شان. کارشناسان در این باره هشدار می‌دهند که این روند می‌تواند آینده روابط اجتماعی نسل جدید را تحت تاثیر قرار دهد. یک پژوهشگر ارشد در حوزه هوش مصنوعی، می‌گوید: «دوران نوجوانی مرحله حساسی در رشد اجتماعی است. ما نمی‌خواهیم نوجوانان به جای دوست، والدین یا یک متخصص، به ربات‌ها تکیه کنند.»
شاید برای شما هم سوال باشد که همه این مخالفت‌ها با این موجودات مصنوعی اما همه‌چیزدان چیست؟ بخشی از این نگرانی به این دلیل است که چت‌بات‌ها همیشه تاییدگر هستند. آنها طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که رضایت کاربر را جلب کنند و مخالفتی نشان ندهند. اما در روابط واقعی، اتفاقا همین چالش‌ها و مخالفت‌هاست که به نوجوان یاد می‌دهد چطور ارتباطات انسانی را مدیریت کند. (اگر همیشه همان چیزی را بشنوید که می‌خواهید، در دنیای واقعی با اولین مخالفت یا تنش، غافلگیر خواهید شد.) بله درست است؛ این ربات‌ها ممکن است در کوتاه‌مدت احساس تنهایی را کم کنند. اما در بلندمدت، نوجوانان را از تجربه روابط واقعی محروم می‌سازند و همین می‌تواند به انزوای بیشتر منجر شود.
خطر اشتراک‌گذاری زندگی شخص
بر اساس همین گزارش یکی دیگر از نگرانی‌ها مربوط به اطلاعات شخصی است. ۲۴درصد نوجوانان داده‌های شخصی خود را با این ربات‌ها به اشتراک گذاشته‌اند؛ داده‌هایی که برخلاف تصورشان با یک دوست در میان گذاشته نمی‌شود، بلکه در سرورهای شرکت‌ها ذخیره می‌شود. کارشناسان در این باره هشدار می‌دهند: «اغلب شما به این شرکت‌ها حقوق بسیار گسترده و دائمی نسبت به اطلاعات خود می‌دهید؛ آنها می‌توانند اطلاعات‌تان را ذخیره کنند، تغییر دهند یا حتی در جای دیگری استفاده کنند.»
فراموشی لذت دوستی واقعی
برای درک بهتر این بحران کافی است به تفاوت نسل‌ها نگاه کنیم. نسل‌های گذشته در نوجوانی دوستی را در زمین فوتبال و پشت نیمکت کلاس تجربه می‌کردند. تماس چشمی، شوخی‌ها و حتی دعواها بخشی از یادگیری مهارت‌های اجتماعی بود. اما امروزه نوجوانان می‌توانند با رفتن به سراغ یک هوش مصنوعی در عرض چند دقیقه دوستی بسازند که نه اخم و قهر می‌کند و نه مخالفتی دارد. جذابیت این تجربه دوستی بدون اختلاف انکارناپذیر است، اما روانشناسان می‌گویند بخش زیادی از لذت دوستی واقعی دقیقا در همان لحظات غیرقابل پیش‌بینی است؛ نگاه ردوبدل شده در کلاس، خنده ناگهانی سر یک شوخی یا حتی مشاجره‌ای که بعدا به آشتی ختم می‌شود.
یک روان‌درمانگر، در این باره توضیح می‌دهد: «هیچ رباتی نمی‌تواند حس آن لحظه را بازسازی کند که معلم چیزی مسخره می‌گوید و شما با بهترین دوست‌تان تماس چشمی برقرار می‌کنید و حالا برای حفظ آبروی خود باید تلاش کنید تا نخندید. این جزئیات کوچک، بنیان تقویت صمیمیت انسانی است.» اما خبر خوب این است که در میان این نفوذ بی‌پایان هوش مصنوعی در نوجوانان، والدین هم می‌توانند از روش‌هایی برای کنترل این پیشروی استفاده کنند.
با نوجوان‌تان صحبت کنید
والدین باید گفت‌وگویی بدون قضاوت را آغاز کنند. از پرسشی ساده شروع کنید. مثلا بپرسید: «تا حالا با هوش مصنوعی به عنوان دوست یا حتی مشاور صحبت کردی؟» گوش دادن به اینکه چه چیزی در این ابزارها برای نوجوان جذاب است، بسیار اهمیت دارد و در ادامه باید به نوجوان‌تان توضیح دهید که هوش‌های مصنوعی طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که همیشه موافق و تاییدگر باشند. اما در روابط واقعی این‌طور نیست؛ چون دوستان واقعی گاهی مخالفت می‌کنند و پدر و مادرها کودکان خود را به چالش می‌کشند یا به آنها کمک می‌کنند که از موقعیت‌های دشوار به درستی عبور کنند؛ چیزی که هوش مصنوعی هرگز قادر به انجامش نیست.
دوستی‌های حضوری یک الزام برای نوجوانان شماست
«با دوستم همین دیروز چت کردم و حالش رو پرسیدم» یا «دوستم مسافرت رفته، عکسش رو در اینستاگرام لایک کردم» احتمالا شما هم شبیه این جملات را از نوجوان خود شنیده باشید. این یک حقیقت است که نوجوانان امروز کمتر از گذشته به شکل حضوری با دوستان‌شان دیدار می‌کنند و گاهی صرفا لایک یا کامنت روی یک پست را نوعی از حفظ رابطه می‌دانند. همین مسئله باعث شده تجربه کمتری از تعاملات انسانی رودررو داشته باشند. یکی از بهترین کارهایی که شما به عنوان والدین می‌توانید انجام دهید، این است که نوجوان‌تان را تشویق کنید بیشتر با دوستانش از نزدیک وقت بگذراند.
استفاده را محدود کنید
اگر نوجوان شما بیشتر وقت خود را با هوش مصنوعی نصب شده در تلفن همراهش می‌گذراند و با آن حرف می‌زند و مشورت می‌گیرد، حتی موقع غذا خوردن هم لحظه‌ای از هوش مصنوعی خود غافل نمی‌شود، از جمع خانواده فاصله گرفته است و هنگامی که اینترنت قطع یا شارژ تلفن همراهش تمام می‌شود، به‌شدت کلافه و عصبی می‌شود؛ در چنین موقعیتی توصیه می‌شود حتما با مشاور یا یک متخصص سلامت روان درباره نوجوان‌تان صحبت کنید و از او بخواهید با توجه به روحیه فرزندتان راه حل‌هایی برای کمرنگ کردن حضور این فناوری در زندگی ارائه دهد.
الگوی سالم استفاده باشید
نقش خودتان را در نحوه استفاده از هوش مصنوعی نادیده نگیرید. نوجوانان با دیدن رفتار والدین‌شان یاد می‌گیرند چطور از فناوری استفاده کنند. پس بهتر است پدر و مادرها خودشان الگوی استفاده متعادل از تلفن همراه و اینترنت باشند و در گفت‌وگو با فرزندشان توضیح دهند که چطور احساسات و نیازهای عاطفی‌شان را بدون وابستگی به دنیای دیجیتال مدیریت می‌کنند.
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد فناوری هرچقدر هم پیشرفته باشد، نمی‌تواند جای روابط انسانی را بگیرد. شاید بتواند توضیح دهد چرا روابط دوستی در میان برخی نوجوانان امروز سرد شده، اما پاسخ یک سوال را هنوز نمی‌تواند بدهد «وقتی با یک مشکل واقعی و عمیق در زندگی روبه‌رو می‌شویم، آیا هوش مصنوعی همچنان واقعا می‌تواند جای یک دوست و مشاور را پر کند؟»
نظر شما