تالاب‌ها و پهنه‌های آبی ایران زمانی به قدری تنوع و گستردگی داشتند که ایران در سال ۱۳۴۹ پیشنهاد کنوانسیون رامسر را داد و این امر در ۱۳‌بهمن همان سال تصویب شد تا این روز به نام روز جهانی تالاب‌ها نامگذاری شود. این کنوانسیون هم اکنون نیز یکی از مجامع جهانی و اثرگذار در زمینه حفاظت از تالاب‌ها در سراسر جهان است اما تغییرات اقلیمی بلایی بر سر این پهنه‌های آبی در ایران وارد کرده است که حالا نه تنها این تالاب‌ها، بلکه گونه‌های جانوری که حیات آنها به حیات تالاب‌ها وابسته است، در شرایط انقراض قرار بگیرند. 

گونه‌های جانوری از دست می‌روند

آگاه:در گزارشی که ایرنا منتشر کرده آورده است ایران با دارا بودن ۴۲ نوع تالاب شناخته‌شده جهانی، یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان از نظر تنوع زیست‌بوم‌های تالابی است، حفاظت از این زیست بوم‌های آبی نه‌تنها حفظ زیستگاه‌های طبیعی بلکه تضمین‌کننده ادامه حیات انسان روی زمین است از این رو سازمان محیط زیست اقدامات گسترده‌ای انجام داده که از جمله آن طرح حفاظت از تالاب‌هاست.
تالاب‌ها، خانه پرندگان مهاجر، ماهی‌ها و گیاهان آب‌دوست، یکی‌یکی در حال خشک شدن‌ هستند، با هر ترک در بسترشان، صدای خاموشی طبیعت بلندتر می‌شود، صدایی که اگر نشنویم، شاید دیگر چیزی برای شنیدن باقی نماند، سرزمین ایران از تنوع بالایی در چشم اندازهای کوهستانی، کوهپایه‌ای، دشتی، کویری و تالابی برخوردار است این کشور در کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد و تنوع اقلیمی آن از خیلی سرد تا خیلی گرم و از خیلی مرطوب تا خیلی خشک مشهود است. نمونه این موارد بسیار است. زمانی دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران محل زندگی دسته‌های بزرگ پرندگان مهاجر، از جمله فلامینگوها و انواع اردک‌ها و مرغابی‌ها بود. در جنوب شرق کشور هم تالاب‌های هامون و دیگر زیرمجموعه‌های آن شرایط زیستی مناسبی برای انواع ماهی‌ها، پرندگان مهاجر و تمساح پوزه کوتاه ایرانی یا همان گاندو فراهم کرده بودند که هم اکنون در وضعیت نابودی کامل قرار گرفته‌اند. 

سرمایه‎‌هایی به وسعت ایران
تنوع اقلیم، تنوع توپوگرافی، وجود دو دریای وسیع در شمال و جنوب و گستره زمین‌شناسی آن باعث شده که انواع مختلفی از تالاب‌ها از جنگل‌های مانگرو و صخره‌های مرجانی گرفته تا دریاچه‌های کوهستانی و دشت‌های شور کویری در آن شکل گیرد، از ۴۲ نوع تالاب مشخص شده توسط کنوانسیون رامسر در سطح جهان به جز یک نوع تالاب توندرا بقیه در کشور ایران یافت می‌شوند که بیانگر تنوع بسیار بالای زیست بوم‌های تالابی در ایران است. تالاب‌ها نقش حیاتی در حفظ تنوع زیستی دارند، اما تخریب آنها یکی از عوامل مهم در انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری است، تالاب‌ها محیط‌هایی هستند که ویژگی‌هایی میان خشکی و آب دارند، ممکن است به صورت دائمی یا به‌صورت فصلی دارای آب باشند، آب آنها می‌تواند شیرین یا شور باشد، این اکوسیستم‌ها به دلیل پوشش گیاهی خاص، منابع غذایی غنی و شرایط زیستی متنوع، زیستگاه بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی هستند که با خشک شدن زندگی این موجودات نیز به خطر می‌افتد. تالاب‌ها علاوه بر اینکه زیستگاه مهمی برای انواع گونه‌های گیاهی و جانوری هستند، در تنظیم چرخه آب و جلوگیری از سیلاب‌ها، تصفیه طبیعی آب و جذب آلاینده‌ها، زیستگاه پرندگان مهاجر، ماهی‌ها، دوزیستان و گیاهان خاص و منبع درآمد برای جوامع محلی از طریق گردشگری و ماهیگیری نیز نقش بسزایی دارد اما در چند دهه اخیر عوامل مختلفی موجب خشک شدن و کم آب شدن تعداد زیادی از تالاب ها در دنیا از جمله ایران شده است.

آمار بالای نابودی تالاب‌ها در جهان و ایران
یک تحقیق جهانی نشان می‌دهد که حدود ۸۷ درصد از تالاب‌های جهان در ۳۰۰ سال گذشته از بین رفته‌اند و دلیل اصلی این پدیده بهره‌برداری ناپایدار از منابع آب و خاک تالاب‌ها به ویژه در بخش کشاورزی بوده است، در ایران نیز حدود همین میزان درصد تالاب‌ها از بین رفته‌اند که از میان رفتن تالاب‌ها خطرات جدی برای گونه‌های گیاهی و حیوانی و در نهایت انقراض برای آنها را به دنبال دارد. به عنوان مثال تالاب گاوخونی زمانی میزبان انواع گونه‌های پرنده آبزی و کنار آبزی بود اما در چند سال گذشته به علت از دست دادن وسعت زیادی از تالاب به علت خشکسالی و نرسیدن حقابه به بستر آن، با کاهش شدید پوشش گیاهی و جانوری روبه‌رو شده است یا تالاب هامون که زمانی یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های آب شیرین ایران بود، با خشک شدن گسترده‌اش باعث مهاجرت یا نابودی بسیاری از گونه‌های پرندگان و ماهی‌ها شد، برخی گزارش‌ها از کاهش بیش از ۷۰ درصدی تنوع پرندگان در این منطقه حکایت دارند.
گرچه آمار جهانی یا ملی دقیقی از درصد گونه‌های منقرض‌ شده به دلیل خشک شدن تالاب‌ها وجود ندارد، اما کارشناسان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که ادامه روند خشکیدگی تالاب‌ها می‌تواند به موج جدیدی از انقراض گونه‌ها منجر شود. 
صندوق جهانی طبیعت در گزارشی که سال ۲۰۱۶ منتشر کرد دلایل انقراض ۴۴۹ گونه مختلف را ارائه کرد که از بین رفتن زیستگاه‌ها و بهره‌برداری بی‌رویه بیشترین سهم را در این زمینه داشته‌اند، البته تغییر اقلیم، حضور گونه‌های مهاجم، انواع بیماری‌ها و آلودگی از دیگر عوامل اعلام شده است.
بر این اساس با توجه به اهمیتی که زیست بوم‌های تالابی دارند حفاظت از آنها به نوعی حفاظت از حیات گونه‌های زیستی و به دنبال آن تضمین‌کننده ادامه حیات در سیاره زمین است از این رو ضرورت اقدامات و فعالیت‌هایی که پشتیبان یا تسهیل‌کننده حفاظت از تالاب‌ها باشد بیشتر از پیش مطرح شد و تغییر روند حفاظت از تالاب‌ها از شیوه سنتی به رویکرد زیست بومی مشارکتی جوامع محلی مورد توجه قرار گرفت که در این راستا طرح حفاظت از تالاب‌های ایران با همین هدف در سال ۲۰۰۵ شروع به فعالیت کرد. البته شاید این مسئله اعلام شود که با توجه به تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های طبیعی اقدامات انسانی برای حفاظت از تالاب‌ها اثری ندارد اما مهم این است که تجربه قرن و سال‌های اخیر نشان داده است دست‌اندازی انسان در محیط زیست می‌تواند تخریب و مرگ پهنه‌های زیستی را سرعت بخشد در صورتی که مام طبیعت خود به فکر فرزندانش است و روزگاری دوباره آنها را به سرعت احیا می‌کند به شرطی که دخالت‌های بیجای انسان‌ها ویرانگر نبوده باشند. 
 

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.