آگاه: دولت در مقدمه توجیهی این لایحه بحث‌برانگیز روزهای اخیر آورده است که گسترش ابزارهای ارتباطی و نقش روزافزون شبکه‌های اجتماعی در شکل‌دهی به افکار عمومی، تولید و توزیع محتوا را از انحصار رسانه‌های رسمی خارج کرده و به بستر جدیدی برای مشارکت گسترده شهروندان در عرصه خبررسانی بدل کرده است. با این‌حال، همین ویژگی‌ها یعنی سرعت، سهولت و هزینه پایین انتشار، بستری برای شیوع گسترده اخبار نادرست، تحریف‌شده یا عامدانه برای‌دار فراهم کرده‌اند. در این سند تصریح شده که اخبار خلاف واقع در فضای مجازی، اغلب با اهدافی چون بی‌ثبات‌سازی روانی جامعه، بی‌اعتبارکردن نهادهای رسمی، دامن‌زدن به شایعات، ترس‌آفرینی یا تحریک نارضایتی اجتماعی منتشر می‌شوند. به همین منظور، لزوم تدوین سازوکاری قانونی برای پیشگیری و مقابله با این پدیده از منظر دولت، به ضرورتی فوری بدل شده است. همچنین دولت در استناد حقوقی خود، به مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی به تاریخ ۱۶ دی ۱۴۰۱ و نیز اصل ۱۵۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اشاره کرده است.
از سوی دیگر و به گفته کارشناسان امر، رخدادهای اخیر و به‌ویژه حوادث مرتبط با «جنگ ۱۲ روزه» در منطقه، ازجمله مصادیق بارز ضرورت تدوین این لایحه به‌شمار می‌روند. در جریان آن وقایع، اخبار نادرست منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی نه‌تنها باعث التهاب روانی در داخل کشور شد، بلکه بر تصمیم‌گیری‌های کلان و روندهای اقتصادی و اجتماعی نیز اثر مستقیم گذاشت. همین تجربه، هشداری جدی درباره فقدان نظام پایش و واکنش موثر در برابر چنین بحران‌هایی تلقی‌شده است.
دیدگاه‌های موافق و مخالف در صحن علنی
اما در جریان بررسی دوفوریت لایحه «مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی»، فضای صحن علنی مجلس شاهد طرح دیدگاه‌های متفاوتی بود. کننده دولت در دفاع از این لایحه، بر لزوم تفکیک فضای مجازی سالم از فضای آلوده تاکید کرد، حال آنکه برخی کنندگان این اقدام را گامی در برای تحدید آزادی رسانه و نادیده‌گرفتن جامعه نخبگانی کشور ارزیابی کردند.
دلخوش: تفکیک فضای مجازی سالم از ناسالم یک ضرورت است
سیدکاظم دلخوش‌اباتری، به‌عنوان کننده دولت در صحن علنی با اشاره به اینکه این لایحه در ۲۲ ماده تدوین شده و در آن وظایف دستگاه‌ها، مصادیق تخلف و مجازات‌ها به‌روشنی مشخص شده، اظهار کرد: فضای مجازی با همه مزایایش مانند سرعت در اطلاع‌رسانی و مشارکت عمومی، نیازمند چارچوب قانونی است؛ چرا که نشر اخبار تحریف‌شده و خلاف واقع می‌تواند آسیب‌های جدی به انسجام ملی، اعتماد عمومی و امنیت روانی جامعه وارد کند. او افزود: فضای مجازی سالم باید از ناسالم تفکیک شود. همان‌گونه که رهبر انقلاب نیز در این زمینه هشدار داده‌اند و حتی ستادی به فرمان ایشان تشکیل شد که تاکنون آنچنان که باید موردتوجه قرار نگرفته است. اکنون با بررسی دوفوریت این لایحه، گامی در مسیر ساماندهی این فضا برداشته می‌شود و دولت نیز برای اصلاحات احتمالی در همکاری با مجلس اعلام آمادگی کرده است.
موسوی: تصویب دوفوریت، یعنی نادیده‌گرفتن حق گفت‌وگو و نقد
اما در مقابل، فرید موسوی، کننده مردم عجب‌شیر و مراغه با بررسی دوفوریت این لایحه به‌صراحت مخالفت کرد. او گفت: در شرایط پس از جنگ ۱۲ روزه، کشور بیش از هرچیز نیازمند انسجام ملی، بازسازی اعتماد عمومی و تقویت فضای گفت‌وگوست. بررسی دوفوریت این لایحه، آن‌هم با این میزان حساسیت اجتماعی و حقوقی، نه‌تنها جای تعجب دارد بلکه با منافع ملی نیز سازگار نیست. او با استناد به اصل ۲۴ قانون اساسی که آزادی رسانه‌ها را تا زمانی که مخل مبانی اسلام یا حقوق عمومی نباشند، تضمین می‌کند، هشدار داد: وقتی تعریف دقیقی از خبر غیرواقعی، مرجع تشخیص و امکان اعتراض وجود ندارد، در واقع با یک لایحه مبهم مواجه‌ایم که می‌تواند در عمل به ابزاری برای برخورد سلیقه‌ای با خبرنگاران، رسانه‌ها و کاربران فضای مجازی بدل شود.
اگر فضای مجازی مدیریت نشود، انسجام ملی آسیب می‌بیند
علاوه بر آن سید نجیب حسینی، کننده مردم کلاله، گالیکش و مینودشت در حمایت از دوفوریت لایحه دولت برای مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی، با اشاره به خلأهای قانونی موجود در حوزه نظارت رسانه‌ای، از اقدام دولت در ارسال این لایحه به مجلس تقدیر کرد. وی با بیان اینکه «افسارگسیختگی در فضای رسانه‌ای کشور» به پاشنه آشیل امنیت ملی تبدیل شده گفت: در جنگ ۱۲روزه اخیر، دشمن از بستر رسانه‌های مجازی برای جاسوسی، نفوذ و انتشار اطلاعات غلط بهره برد. او هشدار داد اگر این فضا مدیریت نشود، ممکن است دشمن در این حوزه پیروز شود؛ اتفاقی که مقام رهبری نیز نسبت به آن هشدار داده‌اند.
از سوی دیگر، علی آذری، کننده مردم فاروج و قوچان نیز در مخالفت با دوفوریت این لایحه، ایراد اصلی آن را «خام‌بودن متن و فقدان دقت در واژه‌گزینی» دانست و هشدار داد: قانون‌نویسی جای استفاده از الفاظ مبهم نیست. اصطلاحاتی مانند «محتوای خلاف واقع»، «تشویش اذهان عمومی»، «ظن قوی» یا «میزان اثرگذاری مخل امنیت»، فاقد تعریف حقوقی دقیق هستند و در عمل، موجب تفسیر موسع و سلیقه‌ای خواهند شد.
او تاکید کرد که چنین تعابیری، اصل مهم «حداقلی‌بودن حقوق جزا» را نقض می‌کند و باعث تورم رفتار کیفری در نظام حقوقی کشور می‌شود؛ امری که به گفته او نه‌تنها منجر به ازدحام پرونده‌ها در دستگاه قضا خواهد شد، بلکه می‌تواند به تضعیف موقعیت رسانه‌ها و ایجاد حاشیه امن برای مفسدان اقتصادی و اداری بیانجامد. آذری افزود: در تجربه‌های پیشین دیده‌ایم که هرگاه رسانه در بیان موضوعی پیشقدم شد، برخورد سلبی با آن صورت گرفت، در حالی که بسیاری از مفاسد ابتدا از همین بستر رسانه‌ای افشا شده‌اند. تصویب این لایحه با این کیفیت مبهم، در واقع تهدیدی برای آزادی بیان و تشویق به خودسانسوری است.
بررسی فوری لایحه تصمیم درستی نبود
محسن زنگنه، کننده مجلس شورای اسلامی در ارزیابی خود از طرح لایحه دولت برای مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی، با تاکید بر اینکه رای مخالف به بررسی دوفوریتی این لایحه داده است، به خبرنگار روزنامه «آگاه» گفت: بنده فارغ از محتوای لایحه صحبت می‌کنم، چرا که از منظر فنی بخش‌هایی از لایحه را قابل دفاع دیدم، اما موضوع مهم‌تر این است که پیش از ورود رسمی مجلس، یک پیش‌روایت در جامعه شکل گرفت؛ روایتی که می‌گفت حکومت قصد دارد صدای مخالف و منتقد را سرکوب کند. وی افزود: در شرایطی که این روایت در جامعه شکل گرفته بود و متاسفانه ما نتوانستیم آن را اصلاح کنیم یا روایتی جایگزین بسازیم، به‌نظر من بهتر بود بررسی این لایحه با تاخیر انجام می‌شد. ما امروز درگیر یک جنگ روایت‌ها هستیم و هر اقدام ما باید با در نظر گرفتن شرایط این جنگ رسانه‌ای صورت بگیرد. نمی‌توانیم بگوییم تصمیمات‌مان ربطی به این فضا ندارد. کننده مردم تربت‌حیدریه در مجلس تاکید کرد: ما در جریان جنگ به این دلیل پیروز شدیم چون روایت دشمن از ماجرا نتوانست غالب شود. روایت نظام، روایت رهبری و البته خون شهدا باعث شد انسجام ملی حفظ شود. حالا هم در هر تصمیمی که می‌گیریم، چه درباره آب، چه درباره بیمه یا هر موضوع اقتصادی دیگر، باید روایت‌سازی را خودمان انجام دهیم. باید جامعه را اقناع کنیم نه اینکه روایت‌سازی را به دیگران واگذار کنیم. زنگنه هشدار داد که اگر در فضای فعلی با شتاب عمل کنیم و بدون پیوست اقناعی اجتماعی پیش برویم، دشمنان خارجی از همین حفره‌ها استفاده می‌کنند و روایت را علیه نظام می‌سازند، آن‌وقت زمینه دوقطبی‌سازی و شکاف اجتماعی ایجاد می‌شود، چیزی که به هیچ عنوان به صلاح هیچ‌کس نیست.
فضای مجازی ابزار جنگ روانی دشمن است
علاوه بر آن عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه «آگاه» با اشاره به تصویب دو فوریت لایحه دولت برای مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی، تاکید کرد: یکی از مهم‌ترین ابزارهای دشمن در کنار حملات نظامی، استفاده از فضای مجازی و پمپاژ اخبار دروغ و رعب‌آور درباره وضعیت داخلی کشور است. یعقوب رضازاده ادامه داد: امروز نیز دشمن دقیقا از همین ابزار استفاده می‌کند. پس از ۱۲ روز دفاع شجاعانه ملت ایران که دشمن حتی نتوانست غلطی بکند، اکنون دشمن در تلاش است به‌صورت تدریجی از بستر فضای مجازی برای ایجاد وحشت در زمینه‌هایی نظیر اقتصاد، معیشت مردم و حتی تهدیدات نظامی بهره ببرد. رضازاده با اشاره به تصویب دوفوریت لایحه پیشنهادی دولت در مجلس گفت: خوشبختانه این لایحه که با هدف اعمال کنترل و مدیریت جدی بر فضای مجازی تدوین شده بود، با رای بالای کنندگان و بیش از ۲۰۰ رای موافق، در مرحله بررسی فوری قرار گرفت و ان‌شاءالله در هفته‌های آینده بررسی نهایی آن نیز مدنظر قرار خواهد گرفت. عضو کمیسیون امنیت ملی افزود: در این لایحه مجازات‌های سنگینی برای افراد یا جریان‌هایی که اقدام به انتشار اخبار دروغ، ایجاد هراس عمومی یا لطمه به امنیت روانی جامعه از طریق فضای مجازی می‌کنند، در نظر گرفته شده است. برخورد با این افراد یک ضرورت برای حفظ اقتدار ملی و امنیت عمومی است. وی تاکید کرد: ما امروز در یک جنگ تمام‌عیار رسانه‌ای قرار داریم. دشمن با انتشار هدفمند اطلاعات کذب، در پی تضعیف اعتماد عمومی و القای ناکارآمدی و ناامنی است. لذا تصویب چنین قوانینی برای مقابله با عملیات روانی دشمن نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت استراتژیک است.
نظر شما