آگاه: واقعیت این است که رژیم اشغالگر به دلیل استراتژی رسانهای قدرتمندش، شناخته شده است. بر اساس گزارش سال ۲۰۱۸ مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی (CSIS)، رژیم اسرائیل بودجههای هنگفتی را به دیپلماسی عمومی اختصاص میدهد و از تبلیغات، محتواهای حمایتشده و همکاری با اینفلوئنسرها برای پیشبرد روایت خود استفاده میکند. در جریان حمله به غزه در سال ۲۰۲۱، حسابهای رسمی توییتر رژیم اسرائیل با انتشار اینفوگرافیکها و ویدیوهایی که عملیات نظامیاش را «دفاع از خود» در برابر حملات موشکی حماس نشان میداد، میلیونها بازدید گرفت. در مقابل، جبهه مقاومت در شرایطی سخت، تحت محاصره غزه از سال ۲۰۰۷ از سوی این رژیم و کشور مصر، با محدودیتهای شدید منابع و زیرساختهای اینترنتی فعالیت میکند. با این حال مقاومت با استفاده از فعالان مردمی، پلتفرمهای دیجیتال و حامیان جریان مقاومت، توانسته صدایش را به گوش جهان برساند. در ادامه به برخی از این شیوهها میپردازیم :
هر فلسطینی یک جنگجوی رسانهای
جبهه مقاومت از روزنامهنگاری شهروندی برای ثبت رویدادها بهصورت لحظهای استفاده کرده و با انتشار محتوای خام و بدون فیلتر، روایتهای حرفهای و پرداخته شده رژیم اسرائیل را به چالش کشیده است. در جریان اعتراضات شیخ جراح در سال ۲۰۲۱ و بمباران غزه، فعالان فلسطینی با استفاده از توییتر، اینستاگرام و تیکتاک، ویدیوهایی از اخراج فلسطینیها، حملات هوایی و تلفات غیرنظامی منتشر کردند. مطالعهای در سال ۲۰۲۲ از سوی موسسه اینترنت آکسفورد (Oxford Internet Institute) نشان داد که هشتگهایی مانند SaveSheikhJarrah و GazaUnderAttack بیش از یک میلیارد بازدید در جهان داشتند که عمدتا توسط جوانان فلسطینی و جوامع مستقل هدایت میشدند. این تلاشها مبارزه فلسطینیها را انسانیتر جلوه داده و با مخاطبان جوان و افرادی که بیشتر در تعامل با فضاهای دیجیتال بودند، ارتباط برقرار کرد. مهاء حسینی، روزنامهنگار ساکن غزه در مصاحبهای با الجزیره در سال ۲۰۲۳ گفت: «هر فلسطینی که گوشی هوشمند دارد، یک جنگجوی رسانهای است.»، این رویکرد غیرمتمرکز به مقاومت اجازه داده تا از سد رسانههای سنتی که اغلب به طرفداری از رژیم اسرائیل متهم میشوند، عبور کند. برای مثال، گزارش سال ۲۰۲۰ گروه رسانهای دانشگاه گلاسکو نشان داد که پوشش بیبیسی به طور نامتناسبی دیدگاههای این رژیم را برجسته میکند که فلسطینیها را به استفاده از شبکههای اجتماعی برای انتقال مستقیم روایتهایشان سوق داده است.
هلگا تاویلسوری، استاد دانشگاه نیویورک، در مقالهای در سال ۲۰۲۳ در نقد خاورمیانه استدلال کرد که فعالیتهای دیجیتال فلسطینیها مقاومت را دموکراتیک کرده و به شهروندان عادی اجازه داده تا روایتهای دولتی را به چالش بکشند. در مقابل آیتان گیلبوآ، کارشناس ارتباطات اسرائیلی، در یادداشتی در جروزالم پست در سال ۲۰۲۴ ادعا کرد که تلاشهای رسانهای حماس به «پروپاگاندا» وابسته است و فاقد اعتبار است، هرچند به گسترش دامنه آن اذعان کرد.
یکصدایی رسانهای
جبهه مقاومت همراهی رسانهای حامیان مقاومت و آزادیخواهان جهان، مانند شبکه المنار حزبالله و پرس تیوی ایران را دارد. این رسانهها با پخش مصاحبههای رهبران مقاومت و مستندهایی درباره بحران انسانی در غزه، بستری برای ارتباط فلسطینیها با مخاطبان در سراسر دنیا فراهم میکنند. مقالهای در سال ۲۰۲۱ در مجله خاورمیانه توسط لینا خطیب، نقش المنار را در به تصویرکشیدن مقاومت بهعنوان یک جنبش مشروع ضداشغال برجسته کرد، برخلاف تصویر تروریستیای که رسانههای غربی از حماس میسازند.
در درگیریهای غزه در سال ۲۰۲۴، شبکه الجزیره قطر نقش کلیدی ایفا کرد و پوشش گستردهای از حملات هوایی رژیم اسرائیل و تلفات غیرنظامی ارائه داد. تحلیل مرکز تحقیقات پیو (یک اندیشکده آمریکایی مستقر در واشینگتن دی.سی) در سال ۲۰۲۴ نشان داد که محتوای انگلیسیزبان الجزیره ماهانه ۵۰۰ میلیون بیننده دارد و تاثیر زیادی بر افکار عمومی جهان گذاشته است. تصاویر این شبکه از تخریب بیمارستان الشفاء در آوریل ۲۰۲۴ در گزارش عفو بینالملل بهعنوان مدرکی از نقض قوانین بینالمللی بشردوستانه از سوی رژیم اشغالگر ذکر شد.
روایت بصری و نمادگرایی
مروان بشاره، تحلیلگر ارشد الجزیره، در ستونی در سال ۲۰۲۴ نوشت که موفقیت رسانهای مقاومت در اصالت آن نهفته است: «تصاویر خام از غزه بلندتر از بیانیههای مطبوعاتی حرفهای رژیم اسرائیل سخن میگویند.»، این دیدگاه با گزارش موسسه رویترز در سال ۲۰۲۴ همخوانی دارد که نشان داد مخاطبان به محتوای تولیدشده توسط کاربران بیش از روایتهای رسمی اعتماد دارند. مقاومت از نمادهای فرهنگی مانند چفیه برای جهانیسازی آرمان خود استفاده میکند. در المپیک ۲۰۲۴ پاریس، ورزشکاران فلسطینی با پوشیدن چفیه توجهها را جلب کردند و روزنامه لوموند فرانسه این اقدام را «مقاومت بصری» توصیف کرد. این اقدامات، روایت فلسطینی را در صحنههای جهانی تقویت کرده و تلاشهای رژیم اسرائیل برای عادیسازی اشغال از طریق دیپلماسی ورزشی را خنثی میکند.
عملیات طوفان الاقصی
عملیات طوفان الاقصی به رهبری حماس، به طور ویژهای نقطه عطفی در استراتژی رسانهای مقاومت بود. این عملیات با یک کمپین رسانهای همراه بود که نفوذ به مرزهای رژیم اسرائیل را مستند میکرد. گردانهای القسام حماس ویدیوهایی از شکستن حصار مرزی منتشر کردند که هرچند بحثبرانگیز، بهصورت گستردهای در شبکههای اجتماعی پخش شد. اگر چه رژیم اسرائیل با انتشار ویدیوهای تلفات غیرنظامی ناشی از حمله حماس که در رسانههای غربی غالب شد، پاسخ داد اما تمرکز مقاومت بر مستندسازی حملات هوایی بعدی رژیم اسرائیل که طبق اعلام وزارت بهداشت غزه بیش از ۴۰,۰۰۰ فلسطینی را کشت، روایتها را تغییر داد. نظرسنجی گالوپ در سال ۲۰۲۴ نشان داد که ۶۰ درصد از آمریکاییهای ۱۸ تا ۳۴ ساله اقدامات رژیم صهیونیستی را غیرموجه میدانند، تغییری که به تاثیر محتوای فلسطینی در شبکههای اجتماعی نسبت داده شد.
نقش جنبشهای جهانی
جبهه مقاومت از جنبشهای همبستگی جهانی مانند تحریم، واگذاری و مجازات (BDS) نیز در شیوههای ارتباطگیری با مخاطبان خود بهره برده است. کمپینهای BDS که از طریق شبکههای اجتماعی تقویت شدهاند، برندهایی مانند استارباکس و مکدونالد را به دلیل ارتباط با رژیم اسرائیل تحتفشار قرار دادهاند. مقالهای در فایننشال تایمز در سال ۲۰۲۳ گزارش داد که تحریمهای مرتبط با BDS حدود دو میلیارد دلار به شرکتهای چندملیتی در بازارهای خاورمیانه خسارت وارد کرده است. اعتراضات حامیان فلسطین در پایتختهای غربی که به طور گسترده توسط گاردین پوشش داده شد، روایت مقاومت را تقویت کرد. سرمقالهای در نیویورکتایمز در سال ۲۰۲۴ اذعان کرد که اعتراضات دانشجویی در دانشگاه کلمبیا که با تصاویر غزه آغاز شد، سیاستگذاران آمریکایی را وادار به توجه به حقوق فلسطینیها کرد.
چالشهای پیش روی فعالیتهای رسانهای مقاومت
با وجود موفقیتها، مقاومت با موانع جدی مواجه است. رژیم اسرائیل با کنترل زیرساختهای اینترنتی غزه، در زمان درگیریها اتصال را مختل میکند، همانطور که در گزارش سال ۲۰۲۳ «سازمان دسترسی اکنون» (Access Now) مستند شده است. قطعی برق و کمبود تجهیزات تولید رسانهای را محدود میکند. علاوه بر این، پلتفرمهای غربی مانند متا و ایکس به سانسور محتوای فلسطینی متهم شدهاند. گزارش دیدهبان حقوق بشر در سال ۲۰۲۲ نشان داد که متا، ۸۰ درصد پستهای حامیان فلسطین را که به عنوان «تحریک» علامتگذاری شده بودند حذف کرد، درحالیکه تنها ۲۰ درصد محتوای طرفدار رژیم اسرائیل حذف شد.
روزنامهنگاران در غزه با خطرات مرگبار مواجهاند. کمیته حفاظت از روزنامهنگاران در سال ۲۰۲۴ گزارش داد که از اکتبر ۲۰۲۳، ۱۲۰ روزنامهنگار فلسطینی از سوی نیروهای رژیم اسرائیلی کشته شدند که بالاترین آمار در هر منطقه درگیری است. این تلفات توانایی مقاومت برای مستندسازی رویدادها را تضعیف میکند، اما روزنامهنگاران بازمانده با هزینههای شخصی بالا به کار خود ادامه میدهند.
روایت حقیقت در محاصره سانسور
جبهه مقاومت در فلسطین و غزه استراتژی رسانهای منعطفی را برای مقابله با ماشین تبلیغاتی پیشرفته رژیم اسرائیل توسعه داده است. از طریق فعالگرایی مردمی، اتحادهای منطقهای و داستانسرایی بصری، مقاومت روایت فلسطینی را تقویت کرده و افکار عمومی جهان را تحت تاثیر قرار داده است، حتی با وجود محدودیتهای منابع و سانسور. با وجود چالشها، فعالیتهای رسانهای مقاومت دیدگاههای غربی را تغییر داده و جنبشهای همبستگی را تقویت کرده است. با ادامه درگیری، «نبرد برای کنترل روایت» همچنان یک جبهه تعیینکننده خواهد بود که پیامدهای عمیقی برای عدالت و پاسخگویی دارد.
جبهه مقاومت در فلسطین و غزه با بهرهگیری از ابزارهای دیجیتال و رسانه توانسته در برابر دستگاه تبلیغاتی عظیم رژیم صهیونیستی ایستادگی کند. شبکههایی مانند پرس تیوی و رسانههای حامی محور مقاومت با انتشار گزارشهایی از جنایات اشغالگران در غزه، مانند بمباران بیمارستانها و مناطق مسکونی، چهره واقعی رژیم صهیونیستی را افشا کردهاند. این رسانهها با تکیه بر تصاویر مستند و روایتهای مستقیم از مردم فلسطین، توانستهاند مظلومیت این ملت را به جهانیان نشان دهند و حمایت گستردهای در کشورهای اسلامی و حتی جوامع غربی ایجاد کنند. عملیاتهایی نظیر طوفان الاقصی نهتنها قدرت نظامی مقاومت را به نمایش گذاشت، بلکه با پوشش رسانهای قوی، مانند انتشار تصاویر نفوذ رزمندگان به مناطق اشغالی، توجه جهانی را به تواناییهای مقاومت جلب کرد. این تلاشها با وجود محدودیتهای شدید مانند محاصره غزه و سانسور در پلتفرمهای غربی، نشاندهنده عزم راسخ مقاومت برای رساندن صدای مظلومان به گوش جهانیان است. با این حال، چالشهای پیش روی مقاومت همچنان جدی است. سانسور گسترده در شبکههای اجتماعی غربی که به گفته رسانههای داخلی اغلب تحتفشار لابیهای صهیونیستی انجام میشود و همچنین شهادت تعداد زیادی از روزنامهنگاران فلسطینی توسط رژیم اشغالگر، موانع بزرگی ایجاد کردهاند. با وجود این، پایداری مقاومت در استفاده از نمادهای فرهنگی مانند چفیه و تولید محتوای بصری تاثیرگذار، توانسته است همبستگی جهانی با آرمان فلسطین را تقویت کند. جنبشهایی مانند BDS که نمونهای از فشار اقتصادی بر حامیان رژیم صهیونیستی است، نشاندهنده تاثیر عمیق فعالیتهای رسانهای مقاومت است. این تلاشها نهتنها روایت اشغالگری را به چالش کشیده، بلکه زمینه را برای عدالتخواهی و پاسخگویی بینالمللی فراهم کرده است.
استعمارزدایی در روزنامهنگاری سنتی یعنی چی؟
تجاوز به خاک و مردم غزه مسائلی را به سطح آورده است که مستقیما به استعمار مرتبطاند، مانند میراث مداوم آوارگی فلسطینیها، سرکوب و انکار حقوق اولیه انسانی تحت اشغال اسرائیل. همچنین ماهیت استعماری پوشش رسانهای جهانی را برجسته کرده است، جایی که اتاقهای خبری رسانههای جریان اصلی غربی اغلب درگیری را از لنز دوطرفه قاببندی میکنند. کاترین والش، چهرهای برجسته در نظریه استعمارزدایی است که به خاطر آثارش که بر استعمارزدایی هم به عنوان یک نظریه و هم به عنوان عملی ریشهدار در آمریکای لاتین تاکید دارد، شناخته میشود. آثار او به نقد اثرات پایدار استعمار میپردازد و از عمل استعمارزدایی حمایت میکند که شامل مقاومت فعال در برابر ساختارهای استعماری و ایجاد روشهای جایگزین برای زندگی، تفکر و دانش است. اگر چه نظریه استعمارزدایی اغلب با زبان پیچیده آکادمیک بیان شده است، ایده اصلی کاملا قابلدسترسی است.
رسانهها برای حفظ استعمار به کار گرفته شدهاند تا تصاویر خاصی از کشورهای مستعمره صادر کنند و شیوههای استخراجی آن را در خود جایدادهاند. ساختارهای اتاقهای خبری جهانی و شیوههای گزارشگری عمدتا در چارچوب و ذهنیت غربی توسعه یافتهاند، بنابراین تا حدی ریشه در شیوههای تفکر استعماری دارند. برای مثال، شیوه اعزام گزارشگران از غرب برای پوشش داستانها در جنوب جهانی و کشورهای حاشیهنشین را در نظر بگیرید. این رویکرد اغلب بهعنوان روزنامهنگاری چترباز شناخته میشود و شیوه استخراج داستانها، دیدگاهها و تجربیات از این جوامع بدون اعتباردهی یا جبران عادلانه است. نتیجه یک رابطه یکطرفه و بهرهکشانه است، مانند استخراج مداوم منابع، نیروی کار و دانش در دوران استعمار، با نادیدهگرفتن حقوق جمعیت محلی. روزنامهنگاران فلسطینی نشان دادهاند که با وجود امتناع شرمآور دولت رژیم اسرائیل از اجازه ورود گزارشگران خارجی به غزه، گزارشگری قدرتمند و دقیق همچنان میتواند از درون خود جامعه ظهور کند.
نظر شما