۱۳ مرداد ۱۴۰۴ - ۲۱:۴۷
کد خبر: ۱۵٬۱۴۷

سرمقاله

موجی نامرئی، اما کارآمد

مجتبی مشهدی محمد ـ دبیر گروه فرهنگ

شایعه؛ این واژه کوتاه اما پرقدرت، مانند آتشی در خرمن خشک جامعه می‌تواند به‌سرعت گسترش یابد و آرامش روانی یک جمع را به هم بریزد.

آگاه: در دنیایی که اطلاعات با یک کلیک در دسترس است، شایعات نه‌تنها از کوچه‌پس‌کوچه‌های محله‌ها، بلکه از شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های مجازی سر برمی‌آورند و با سرعتی باورنکردنی پخش می‌شوند. از شایعه کمبود بنزین که صف‌های طولانی در پمپ‌ها ایجاد می‌کند تا شایعات سیاسی که اعتماد به نهادها را خدشه‌دار می‌سازد، این پدیده می‌تواند روان جامعه را به‌گونه‌ای زیر و رو کند که اثراتش تا مدت‌ها باقی بماند.  شایعه، به زبان ساده، اطلاعاتی تأییدنشده است که در نبود شفافیت یا در گرماگرم بحران‌ها زاده می‌شود. وقتی اطلاعات رسمی کم باشد یا مردم به‌منابع معتبر اعتماد نداشته باشند، ذهن انسان به‌دنبال پاسخی برای سؤالات بی‌جواب می‌گردد. در این لحظه، شایعه مانند کلیدی جعلی برای قفلی پیچیده عمل می‌کند. کافی است خبری غیررسمی درباره یک بحران، مثلاً کمبود مواد غذایی، در گروهی مجازی پخش شود؛ ترس و اضطراب به‌سرعت در دل‌ها ریشه می‌دواند و رفتارهایی غیرمنطقی مثل هجوم به فروشگاه‌ها شکل می‌گیرد. این ترس، گاهی بیش از خود شایعه، به جامعه آسیب می‌زند. شایعات می‌توانند شکاف‌های اجتماعی را عمیق‌تر کنند، گروه‌های مختلف را علیه هم بشورانند و حتی اعتماد به نهادهای رسمی را به‌کلی از بین ببرند. در مواردی، شایعات به خشونت یا اعتراضات غیرضروری منجر شده‌اند و سلامت روان جامعه را به خطر انداخته‌اند. اما شایعه از کجا می‌آید؟ گاهی از یک سوءتفاهم ساده، گاهی از نیت‌های مغرضانه. در شرایط ابهام، مثل زمان بحران‌های اقتصادی یا سیاسی، مردم به دنبال توضیحی برای اتفاقات اطراف‌شان هستند. اگر مقامات رسمی سکوت کنند یا اطلاعات متناقضی ارائه دهند، شایعه به‌عنوان راه‌حلی سریع پرچم خود را برمی‌افرازد. گاهی هم شایعات با نیت تخریب، چه علیه یک فرد، گروه یا حتی یک دولت، ساخته و پرداخته می‌شوند. انگیزه‌های سیاسی، رقابت‌های اقتصادی یا حتی نیاز به جلب توجه در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند جرقه اولیه شایعه باشند. روان‌شناسی هم در این میان نقش دارد؛ هیجانات قوی مثل ترس یا خشم، مردم را به پذیرش و انتشار شایعات ترغیب می‌کند. پخش شایعه اما قصه‌ای دیگر دارد. در گذشته، شایعات دهان به دهان می‌چرخیدند، اما امروز شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام، اینستاگرام و واتساپ، شایعات را با سرعتی سرسام‌آور به گوش میلیون‌ها نفر می‌رسانند. الگوریتم‌های این پلتفرم‌ها هم به کمک شایعه می‌آیند؛ مطالبی که احساسات را برمی‌انگیزند، بیشتر دیده می‌شوند و بیشتر به اشتراک گذاشته می‌شوند. اگر شایعه از زبان یک منبع به‌ظاهر معتبر، مثلاً یک دوست یا یک کانال خبری، باشد، احتمال پخشش چند برابر می‌شود. در جوامع کوچک، شایعات به‌دلیل روابط نزدیک سریع‌تر پخش می‌شوند، اما در دنیای دیجیتال، یک شایعه می‌تواند در چند ساعت جهانی شود. چگونه می‌توان جلوی این موج مخرب را گرفت؟ شفافیت، کلید اصلی است. وقتی نهادهای رسمی با سرعت و صداقت اطلاعات را منتشر کنند، جایی برای شایعه باقی نمی‌ماند. در بحران‌ها، بیانیه‌های منظم و قابل اعتماد می‌توانند مردم را آرام کنند. آموزش هم نقش مهمی دارد؛ اگر مردم یاد بگیرند که اخبار را از منابع معتبر بررسی کنند و با تفکر انتقادی به اطلاعات نگاه کنند، شایعه کمتر مجال رشد می‌یابد. پلتفرم‌های دیجیتال هم باید مسئولیت بپذیرند و با حذف محتوای تأییدنشده، سرعت پخش شایعات را کم کنند. اما وقتی شایعه‌ای پخش شد، چه باید کرد؟ تکذیب ساده کافی نیست. باید با شواهد روشن، مثل داده‌ها، تصاویر یا ویدئوهای معتبر، شایعه را خنثی کرد. افراد تأثیرگذار، می‌توانند در این مسیر کمک کنند. پاسخ‌گویی به سؤالات مردم و تعامل مستقیم با آنها نیز می‌تواند اعتماد را بازگرداند. در مواردی که شایعه با نیت خصمانه پخش شده، اقدامات قانونی می‌توانند بازدارنده باشند. شایعه، اگرچه کوچک به‌نظر می‌رسد، می‌تواند مانند موجی بزرگ، آرامش یک جامعه را بر هم بزند. در دنیای پرسرعت امروز، مقابله با آن نیازمند ترکیبی از شفافیت، آموزش و سرعت عمل است. اگر جامعه‌ای آگاه و نهادهایی پاسخگو داشته باشیم، شایعه دیگر نمی‌تواند به راحتی، روان ما را به بازی بگیرد.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.