آگاه: «سقوط آسانسور در اهواز»، «گیر کردن کودک در پله‌برقی مترو صادقیه»، «مرگ نصاب آسانسور در برج نوساز شمال تهران»،... همه و همه نشان از بحران در حوزه ایمنی و نبود فرهنگ درست استفاده از این وسایل دارد. پشت این اخبار اسفناک، آماری پنهان است که نشان می‌دهد بحران آسانسور و پله‌برقی در کشور ما سال‌هاست که بی‌صدا در حال گسترش است. برآورد اتحادیه کشوری آسانسور نشان می‌دهد که حدود ۸۰ درصد آسانسورهای فعال در کشور سرویس دوره‌ای منظم نمی‌شوند و پرونده ایمنی معتبر ندارند.در تهران، طبق گزارش رسمی معاونت خدمات شهری (سال ۱۴۰۳)، روزانه بین ۵۰ تا ۶۰ تماس با سامانه ۱۲۵ فقط درباره خرابی یا حادثه آسانسور ثبت می‌شود. در همین حال، براساس آمار سازمان آتش‌نشانی تهران، تعداد ماموریت‌های نجات از آسانسور طی ۱۰سال گذشته دو برابر شده؛ درحالی که تعداد ساختمان‌های جدید رشدی متناسب داشته است؛ این یعنی نه فقط آسانسورهای قدیمی مستهلک شده‌اند، بلکه در ساختمان‌های تازه‌ساز نیز نصب و نگهداری غیراستاندارد ادامه دارد. از سوی دیگر در گزارش اردیبهشت امسال مدیرعامل سازمان عمرانی مناطق شهرداری تهران آمده بود که حدود ۲۰درصد پله‌برقی‌های نصب‌شده در معابر عمومی و متروهای تهران از مدار خارج هستند؛ برخی به دلیل کمبود قطعه و برخی دیگر به علت فرسودگی زودرس. البته این آمار به‌ویژه در شهرهای شمالی و جنوبی کشور بالاتر است؛ جایی که رطوبت و گرد و غبار عمر مفید تجهیزات را کاهش می‌دهد. اما مهم‌تر از همه، نبود نظام بازرسی مستمر است. هرچند سازمان ملی استاندارد در سال ۱۳۹۵ مصوبه‌ای برای الزام صدور گواهی ایمنی آسانسور صادر کرد اما اجرای آن در ساختمان‌های قدیمی یا نیمه‌تمام به تعویق افتاد. در نتیجه، هزاران آسانسور در سراسر کشور هنوز بدون بازرسی فعال هستند و مردم هر روز بی‌خبر از وضعیت فنی‌شان، وارد کابین می‌شوند.
ماموران آتش‌نشانی و لحظه‌های نفس‌گیر
در اخبار آمده است که یکی از نیروهای قدیمی آتش‌نشانی تهران درباره یکی از ماموریت‌هایش در منطقه ۴ تهران می‌گوید: «وقتی رسیدیم، دو نفر داخل آسانسور گیر کرده بودند. برق ساختمان قطع شده بود و سیستم اضطراری هم کار نمی‌کرد. وقتی درها را باز کردیم، کابین بین دو طبقه گیر کرده و یکی از مسافران تا نیمه بیرون آمده بود. اگر کابین ناگهان حرکت می‌کرد، احتمالا جانش را از دست می‌داد. ما با استفاده از جک دستی و قلاب مخصوص، او را پایین آوردیم. اما چیزی که ترسناک بود، این بود که هیچ‌کدام از سیستم‌های ایمنی درست کار نمی‌کردند.»خرداد ۱۴۰۲ در یکی از مجتمع‌های بزرگ اداری در خیابان ولیعصر، یک آسانسور سقوط آزاد کرد؛ ۳ نفر مصدوم شدند؛ از جمله یک زن باردار. کارشناسان فنی اعلام کردند: «سیستم ترمز ایمنی به‌دلیل نصب غیراصولی و سرویس نشدن سه ماهه» عمل نکرده است. در مترو صادقیه نیز، حادثه‌ای آبان ۱۴۰۳ خبرساز شد: پله‌برقی ایستگاه هنگام اوج تردد ظهرگاهی ناگهان سرعت گرفت و چند نفر روی هم افتادند. خوشبختانه کسی جانش را از دست نداد، اما ۹ نفر مصدوم شدند. بعد مشخص شد موتور پله‌برقی بیش از دو سال سرویس نشده بود. در گزارش‌های آتش‌نشانی، بارها تکرار شده که اکثر حوادث آسانسور قابل پیشگیری هستند؛ از طریق سرویس منظم، نصب کلید ایمنی اضطراری و آموزش ساکنان ساختمان‌ها درباره رفتار در شرایط گیر کردن. اما آنچه کمتر دیده می‌شود، فرهنگ ایمنی است.
رفتارهای خطرناک مردم
اگر از زاویه‌ای انسانی‌تر نگاه کنیم، بخشی از خطر از خود ما شهروندان شروع می‌شود. بسیاری از حوادث، به‌ویژه در ساختمان‌های مسکونی به‌دلیل رفتارهای نادرست ساکنان رخ می‌دهد. حوادث بسیاری در گزارش‌های آتش‌نشانی تکرارشونده هستند. از جمله فشار دادن مکرر دکمه‌ها هنگام گیر کردن آسانسور، تلاش برای باز کردن در با دست، پریدن داخل کابین در حالی که بین دو طبقه ایستاده است، ورود کودکان بدون همراه، استفاده از آسانسور در زمان قطع برق یا آتش‌سوزی. در یکی از گزارش‌های آموزشی آتش‌نشانی آمده است: «بیش از ۴۰ درصد از حوادث آسانسور در ساختمان‌های مسکونی ناشی از دخالت یا رفتار نادرست افراد در لحظه گیر کردن است. هر آسانسور مجهز به سیستم تماس اضطراری یا تلفن است؛ بهترین کار حفظ خونسردی و تماس با آتش‌نشانی است.»
در مورد پله‌برقی‌ها نیز عمده مصدومان کودکان هستند. گیر کردن بند کفش، دامن یا دست کودک در لبه‌های پله‌برقی یکی از شایع‌ترین اتفاقات است. در تهران، سالانه بیش از ۲۰۰ حادثه پله‌برقی در مراکز خرید گزارش می‌شود. بیشتر این موارد در اثر نبود محافظ جانبی یا ناآگاهی و بی‌احتیاطی والدین است.
اگر آسانسور کار می‌کند لزوما سالم نیست
برای پیشگیری از تکرار این حوادث، چند اقدام ساده اما حیاتی وجود دارد که اگر به عادت تبدیل شوند، می‌توانند جان انسان‌ها را نجات دهند؛ آسانسور و پله‌برقی بخشی از زندگی مدرن شهری ما هستند؛ اما گویی همان‌قدر که ما را از پله‌ها بی‌نیاز می‌کنند ما هم از مسئولیت نگهداری‌شان غافل شده‌ایم.
در کشور ما هنوز فرهنگ نگهداری منظم تجهیزات شهری شکل نگرفته است. بسیاری از مردم تصور می‌کنند اگر آسانسور کار می‌کند، یعنی سالم است. درحالی که هر دستگاه مکانیکی، مانند خودرو به سرویس دوره‌ای نیاز دارد. مسئله حوادث آسانسور فقط فنی نیست؛ بلکه فرهنگی و مدیریتی هم هست. همان‌طور که در آمارها دیدیم، اکثر حوادث در ساختمان‌هایی رخ داده‌اند که سرویس دوره‌ای نداشتند یا مردم در لحظه خطر رفتار نادرستی نشان داده‌اند. آتش‌نشانی‌ها هر سال هشدار می‌دهند: «در حوادث آسانسور چند ثانیه تصمیم نادرست می‌تواند به مرگ منجر شود.» اگر مردم آموزش ببینند، مدیران ساختمان احساس مسئولیت کنند و نهادهای ناظر نظارت واقعی داشته باشند، می‌توان امیدوار بود که دیگر تیتر «سقوط آسانسور جان یک نفر را گرفت» در صفحه حوادث تکرار نشود.
ریشه‌یابی فنی و مدیریتی
در نگاه فنی، بیشتر حوادث آسانسور ناشی از ۳ عامل هستند: نصب غیراستاندارد، بی‌توجهی به سرویس و استفاده از قطعات غیراصل. کارشناسان اتحادیه آسانسور ایران در گزارش سال ۱۴۰۳ تاکید کرده‌اند که در بازار کشور، قطعات تقلبی به‌ویژه در سیستم ترمز و تابلوی کنترل به‌وفور یافت می‌شود. در نبود نظارت دقیق، شرکت‌های نصاب کوچک برای کاهش هزینه از قطعات غیراصل استفاده می‌کنند.
از سوی دیگر نبود الزام بیمه‌ای جدی نیز خطر را دوچندان کرده است. در بسیاری از ساختمان‌ها، بیمه مسئولیت آسانسور وجود ندارد یا فقط به‌صورت صوری تمدید می‌شود. این در حالی است که در کشورهای اروپایی، بیمه آسانسور به‌صورت اجباری و سالانه تمدید می‌شود و تنها در صورت انجام سرویس و بازدید مجاز است. نکته مهم دیگر، وضعیت ساختمان‌های قدیمی است. بسیاری از ساختمان‌ها با عمر بالای ۱۵ سال در تهران، مشهد، اصفهان و تبریز دارای آسانسورهایی هستند که نه نقشه فنی‌شان موجود است، نه شرکت نصاب‌شان در دسترس. در چنین شرایطی هر تعمیرکاری که برای سرویس مراجعه می‌کند مجبور است به‌صورت تجربی کار کند. اما ریشه مدیریتی این بحران نیز قابل چشم‌پوشی نیست. طی سال‌های اخیر، مسئولیت بازرسی و تایید آسانسورها بین چند نهاد تقسیم شده؛ وزارت راه و شهرسازی، شهرداری‌ها، سازمان ملی استاندارد و اتحادیه آسانسور؛ این چندپارگی موجب شده هیچ واحدی پاسخگو نباشد. سال ۱۴۰۲، شورای شهر تهران پیشنهاد تشکیل «سامانه یکپارچه آسانسورهای شهری» را مطرح کرد تا هر آسانسور دارای کد شناسایی، دفترچه سرویس دیجیتال و وضعیت ایمنی مشخص باشد؛ اما هنوز این طرح به مرحله اجرا نرسیده است.
آسانسورهایی با ضریب ایمنی بالا
«عباس ابریشمی» رییس اتحادیه کشوری آسانسور، پله‌برقی و خدمات وابسته می‌گوید: میزان برق مصرفی آسانسورها عدد قابل توجهی است. اکنون شرکت‌های دانش‌بنیان و صنوف تولیدی موفق به ساخت آسانسورهایی شده‌اند که به اتصال شبکه برق کشور نیاز ندارند. آسانسور با ضریب ایمنی ۱۲درصد، چهار پله از صنعت هوایی بالاتر است. ضریب ایمنی آسانسورهای ساخته شده در ایران به جایی رسیده است که خوشبختانه طی چهار سال گذشته مردم بدون هیچگونه دغدغه‌ای از آسانسور استفاده می‌کنند؛ بدون اینکه حادثه‌ای در این خصوص رخ داده باشد.
برای شهروندان؛ برای اینکه بدانید و عمل کنید
هنگام گیر کردن آسانسور، آرامش خود را حفظ کنید.
هرگز در را با دست باز نکنید؛ ممکن است کابین در طبقه نباشد.
از آسانسور در زمان آتش‌سوزی یا زلزله استفاده نکنید.
کودکان را تنها داخل آسانسور یا روی پله‌برقی نفرستید و مطمئن شوید بند کفش و لباس‌شان بسته است.
هر آسانسور باید دارای برچسب اعتبار بازرسی باشد؛ تاریخ آن را ببینید و به تابلوی سرویس آسانسور هم دقت کنید.
در زمان خاموش بودن یا هشدار خرابی، از پله‌ها استفاده کنید.
طبق استاندارد، هر آسانسور باید حداقل ماهی یک‌بار سرویس شود.
نظر شما