آگاه: بررسی اثربخشی این راهنماها و تحلیل تغییرات مصرف و هزینه‌ها در سازمان تامین اجتماعی می‌تواند نشان دهد تا چه حد چنین سیاست‌هایی در کنترل منابع مالی و بهبود کیفیت درمان موفق بوده‌اند. پژوهشی جدید نشان می‌دهد که اجرای راهنماهای بالینی داروهای سرطانی در سازمان تامین اجتماعی توانسته است با وجود افزایش تعداد بیماران سرطانی، به کاهش نسبی هزینه‌های دارویی کمک کند.
بر اساس این مطالعه که داده‌های سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ را بررسی کرده است، ۶۴۱۹ بیمار سرطانی در این مدت به مراکز درمانی سازمان مراجعه کرده و هزینه کل داروهای تجویزشده برای آنان بیش از ۳۳ میلیارد ریال بوده است. میانگین هر بیمار دو بار نسخه دریافت کرده و ۱۲ قلم دارو برای هر بیمار تجویز شده است، به‌طوری که هر نسخه به‌طور میانگین شامل ۶ قلم دارو بوده است.

افزایش تعداد بیماران و نسخ، اما کاهش هزینه‌ها
تعداد بیماران سرطانی مراجعه‌کننده از ۶۵۶ نفر در سال ۱۳۹۵ به ۲۷۴۵ نفر در سال ۱۳۹۸ افزایش یافته و بیش از چهار برابر شده است. در همین دوره، تعداد نسخ دارویی ۴.۷ برابر شده و از ۱۲۶۵ به ۵۹۷۹ نسخه رسیده است. میانگین نسخ هر بیمار نیز از ۱.۹ به ۲.۲ افزایش یافته است.
همچنین تعداد اقلام دارویی تجویز شده از ۷۷۳۶ قلم در ابتدای دوره به ۳۸۵۸۰ قلم در پایان دوره رسید و میانگین داروی هر بیمار از ۱۱.۸ قلم به ۱۴.۱ قلم افزایش یافته است.
در این دوره تعداد اقلام دارویی تجویز شده نیز از ۷۷۳۶ قلم به ۳۸۵۸۰ قلم افزایش یافته و میانگین اقلام دارویی هر بیمار از ۱۱.۸ به ۱۴.۱ قلم دارو رسیده است. میانگین اقلام دارویی هر نسخه نیز از ۶.۱ قلم در ابتدای دوره به ۶.۵ قلم در پایان دوره افزایش یافته است. این داده‌ها نشان می‌دهد که اگر تعداد بیماران ثابت می‌بود، باز هم مصرف دارو افزایش یافته بود.
با وجود افزایش چند برابری تعداد بیماران و اقلام دارویی، بررسی هزینه‌ها نشان می‌دهد که میانگین هزینه دارویی هر بیمار از ۵.۹ میلیون ریال در سال ۱۳۹۵ به ۴.۲ میلیون ریال در سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است. هزینه متوسط هر نسخه و هر دارو نیز روند کاهشی داشته و این کاهش نسبی هزینه‌ها احتمالا به اثرگذاری اجرای راهنماهای بالینی مربوط می‌شود.

داروهای پرمصرف و توزیع جغرافیایی
بیشترین داروی مصرفی طی این سال‌ها، داروی ۱۰۰MG/۴ML BEVACIZUMAB بوده که ۹۰ درصد کل داروهای مصرف‌شده را تشکیل داده و حدود ۲۷ درصد از کل هزینه‌ها را به خود اختصاص داده است. در مقابل، داروی RITUXIMAB ۵۰۰mg/۵۰ml با کمتر از یک درصد مصرف، حدود ۳۵ درصد از هزینه کل داروها را به خود اختصاص داده است.
در استان سیستان و بلوچستان، برای ۲۶ بیمار حدود ۶۳۸۹ قلم دارو تجویز شده که به‌طور میانگین بیش از ۲۴۶ قلم دارو برای هر بیمار است. این موضوع می‌تواند نشانه‌ای از سودجویی یا محدودیت پوشش بیمه‌ای در استان باشد. در برخی استان‌ها مانند لرستان، اردبیل، بوشهر، البرز، ایلام و خراسان رضوی، میزان تجویز داروهای سرطانی در سال ۱۳۹۸ کاهش چشمگیری داشته است که می‌تواند نتیجه اجرای راهنماهای بالینی یا محدودیت دسترسی بیماران به دارو باشد.
حدود ۶۰ درصد از هزینه‌های دارویی مربوط به بخش بستری، ۲۲ درصد مربوط به بخش سرپایی و ۱۷ درصد مربوط به اورژانس بوده است. اگرچه ۵۲ درصد از داروها در اورژانس تجویز شده، تنها ۱۷ درصد از هزینه کل داروها مربوط به این بخش بوده است، که نشان‌دهنده استفاده از دوزهای کمتر یا داروهای ارزان‌تر در اورژانس است.
این پژوهش که با عنوان «بررسی تاثیر اجرای راهنماهای بالینی داروهای سرطانی (تهیه شده توسط موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی) بر مصرف و هزینه داروها» توسط دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده، نشان می‌دهد که تدوین و اجرای راهنماهای بالینی می‌تواند با وجود افزایش مصرف، به کاهش هزینه‌های دارویی کمک کند. پژوهشگران پیشنهاد کرده‌اند که برای بررسی دقیق‌تر اثربخشی این راهنماها، مطالعات کیفی و بررسی استانی و بخش‌بندی‌شده انجام شود.
پژوهش حاضر نشان می‌دهد که اجرای راهنماهای بالینی داروهای سرطانی توانسته است با وجود افزایش قابل توجه تعداد بیماران و تجویز دارو، میانگین هزینه دارویی هر بیمار، هر نسخه و هر دارو را کاهش دهد. این یافته‌ها تاکید می‌کنند که تدوین و اجرای استانداردهای بالینی می‌تواند ابزاری موثر برای مدیریت منابع، کاهش هدررفت دارو و بهبود کارایی نظام سلامت باشد. با این حال، برای اطمینان از اثربخشی کامل این مداخلات، انجام مطالعات کیفی و بررسی دقیق مصرف و هزینه‌ها در بخش‌های مختلف و در سطح استان‌ها ضروری است.