آگاه: اکنون، ماشین‌ها اکثر فعالیت‌ها را انجام می‌دهند، در حالی که ۵۰ سال پیش، این رقم تنها به ۶ درصد می‌رسید به همین دلیل انقلاب علمی و فنی نیازمند نیروی انسانی ماهر است که این مورد بر آینده کشور در حال توسعه‌ای مانند ایران می‌تواند تاثیرگذار باشد. «فن‌آوری»، «آموزش» و «توسعه»، مثلث توسعه‌یافتگی را در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی تشکیل می‌دهند. کارفرماها باید به این نکته توجه داشته باشند که تامین نیروی متخصص و ماهر برای اجرای برنامه‌های خود به کارگران ماهر نیاز خواهند داشت. در این روند هوش‌مصنوعی ازجمله اصلی‌ترین رقیبان کارگران آینده محسوب می‌شود که روزبه‌روز در حال گسترش است. محققان می‌گویند تنها راه مقابله باهوش‌مصنوعی افزایش توان مهارتی انسان‌ها است. توجه داشته باشید ازجمله عواملی که سال‌هاست مانع تحقق واقعی اهداف برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی شده، فقدان یا کمبود نیروی متخصص و ماهر متناسب با نیازهای روز جامعه است. باتوجه‌به اینکه نیاز کنونی کسب‌وکارها به کارگران ماهر بیش از هر چیزی احساس می‌شود، در ادامه این گزارش به وضعیت موجود خواهیم پرداخت و اینکه چرا به این نیروهای انسانی برای مهار هوش‌مصنوعی نیاز داریم.
با فشارسنج دیجیتال، هر لحظه با خبر از وضعیت بدنت باش
براساس گزارش اخیر سازمان بین‌المللی کار (ILO)، تا سال ۲۰۳۰ بیش از یک میلیارد نفر نیاز به بازآموزی یا ارتقای مهارت‌های خود خواهند داشت. این موضوع به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که با چالش‌هایی چون نرخ بالای بیکاری جوانان و تغییر ساختار اقتصاد روبه‌رو هستند و جمعیت‌شان رو به پیری می‌رود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. باید به این نکته هم اشاره کنیم که مهارت‌آموزی یکی از مهم‌ترین اهرم‌های رقابتی در بازار کار آینده محسوب می‌شود. کارشناسان حوزه اقتصاد و آموزش معتقدند که با پیشرفت فناوری، دگرگونی ساختار مشاغل و ظهور هوش مصنوعی، تنها افرادی که مهارت‌های تخصصی و به‌روز دارند، در بازار کار باقی خواهند ماند و می‌توانند درآمد داشته باشند و کارگران دیگر باید در شرایط حقوقی پایین‌تری فعالیت کنند.
رابطه مهارت‌آموزی و مدرک‌گرایی رابطه پیچیده‌ای است که در دنیای امروز اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. مدرک‌گرایی به‌تنهایی نمی‌تواند تضمین‌کننده موفقیت کارگر در بازار کار باشد و مهارت‌آموزی به‌عنوان یک مکمل ضروری برای کسب دانش و توانایی‌های عملی در کنار مدرک اهمیت پیدا می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، مدرک‌گرایی بیشتر به دنبال تایید دانش نظری است. در حالی که مهارت‌آموزی به دنبال توسعه توانایی‌های عملی و کاربردی است. در حالی که نظام آموزشی سنتی همچنان بر مدارک دانشگاهی تاکید دارد ولی در حال رنگ‌باختن است، بازار کار به سمت جذب نیروهایی با توانایی‌های عملی، مهارت‌های حل چالش، تفکر خلاق و تسلط بر فناوری‌های نوین می‌رود. کارشناسان می‌گویند بسیاری از فارغ‌التحصیلان ما فاقد مهارت‌های لازم برای ورود مستقیم به بازار کار هستند ولی ما بیشتر به دنبال افرادی هستیم که بتوانند بلافاصله پروژه‌ای را مدیریت یا چالشی را برطرف کنند، نه فقط کسانی که صرفا مدرک دارند. در نهایت آینده بازار کار به شکلی رقم خواهد خورد که دیگر نمی‌توان تنها با تکیه بر مدرک تحصیلی، شغل مناسبی یافت. آموزش مهارت‌محور، ارتقای توانمندی‌های فردی و انطباق‌پذیری با تحولات فناوری، مهم‌ترین عواملی هستند که مسیر موفقیت شغلی را در سال‌های پیش رو تعیین خواهند کرد.
شروع مهارت‌آموزی در ایران
در سال‌های اخیر پلتفرم‌های آموزشی داخلی نیز با ارائه دوره‌های تخصصی در زمینه‌هایی مانند «برنامه‌نویسی»، «طراحی گرافیک»، «دیجیتال مارکتینگ» و «مهارت‌های فنی»، توانسته‌اند جایگاه ویژه‌ای در میان جوانان پیدا کنند. باتوجه‌به روند دیجیتالی‌شدن فرآیندها، مشاغلی مانند «تحلیل‌گرداده»، «توسعه‌دهنده‌نرم‌افزار»، «تکنسین انرژی‌های‌نو»، «مدیر پروژه‌های فناورانه» و «متخصص امنیت سایبری» ازجمله مشاغل پرتقاضا در دهه آینده خواهند بود. کسب این مهارت‌ها نه‌تنها به افزایش درآمد فردی منجر می‌شود، بلکه توان تاب‌آوری اقتصادی کشور را نیز تقویت خواهد کرد.
رقابت کارگران ماهر با هوش مصنوعی
باید به این مورد هم اشاره کنیم که بسیاری از کارگران و کارمندان از هوش‌مصنوعی هراس دارند، البته دلیل خوبی هم دارند. برخی کارشناسان می‌گویند که فناوری این پتانسیل را دارد که بر وظایف، مشاغل و حریم خصوصی کارکنان شرکت‌ها تاثیر بگذارد، البته اگر نگوییم آنها را حذف می‌کند. هنگامی که شرکت نظرسنجی Fast از کاربران نرم‌افزار لینکدین در مورد آنچه درباره آینده فکر می‌کنند، نظرسنجی کرد که در این نظرسنجی مهم‌ترین مشکل محل کار در سال ۲۰۲۴ هوش‌مصنوعی پیش‌بینی شد. به‌طور متوسط ۳۶ درصد از کارگران گفتند که «ادغام هوش مصنوعی» دغدغه اصلی و مشکل جدی کارگران محسوب می‌شود. مرکز کار شایسته و اقتصاد عادلانه (CLJE) در دانشکده حقوق هاروارد اخیرا گزارشی در مورد چالش‌های پیش روی کارگران در عصر هوش‌مصنوعی منتشر کرده است. این گزارش با دفاع از اینکه یافته‌های نظرسنجی اخذ شده موسسه فست، «ترس از فناوری یا استفاده‌های بی‌شمار از هوش‌مصنوعی برای کاهش تعداد کارگران و نظارت آهنین و سرکوب کارگران باقی مانده» را از مهم‌ترین دغدغه کارگران خواند ولی فعالان کارگری در این مورد امیدوارند که کارگران با مهارت‌آموزی بتوانند با هوش‌مصنوعی رقابت هرچند نزدیکی داشته باشند.
هوش‌مصنوعی بازار کار را متحول خواهد کرد
از نگاه کارشناسان بازار کار باتوجه‌به تغییرات سریع دنیای کار و ظهور مشاغل جدید ازجمله متخصصان هوش‌مصنوعی و رباتیک، تربیت نیروی کار متخصص و ماهر امری ضروری است. امروزه آموزش نیروی انسانی نوعی سرمایه‌گذاری و عامل کلیدی در توسعه جوامع به‌شمار می‌رود که در صورت سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی صحیح، مزایای بسیاری به لحاظ اقتصادی و اجتماعی به دنبال خواهدداشت.
باتوجه‌به افزایش روزافزون تعداد دانش‌آموختگان و آمار فارغ‌التحصیلان بیکار و عدم‌تناسب رشته‌های تحصیلی با نیاز بازار کار، اهمیت مهارت‌آموزی و بهره‌مندی از آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بیش از پیش احساس می‌شود؛ به همین منظور آشنایی با محیط واقعی کسب‌وکار و ارتقای سطح مهارت افراد در ورود به بازار کار موثر است. مشاغل جدید مثل متخصصان هوش مصنوعی، مهندسان رباتیک و تحلیلگران داده ازجمله نیازهای آینده بازار کار به‌شمار می‌روند که بازار کار را متحول خواهند کرد. یکی از برنامه‌های اصلی سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای در سال جاری، توسعه مراکز جوار و بین کارگاهی است و در راستای تحقق شعار سال و حمایت از بخش‌های صنعت و اقتصاد، مقرر شده ظرفیت مراکز آموزش جوار کارگاهی ۵۰ درصد افزایش یابد. به مراکزی که به‌منظور گسترش آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و تامین نیروی کار ماهر موردنیاز صنایع، تاسیس و راه‌اندازی شوند، مراکز آموزش جوار و بین کارگاهی گفته می‌شود.
هدف از ایجاد مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای جوار کارگاهی و بین کارگاهی، ارتقای مهارت، کاهش هزینه‌های جانبی تولید، استفاده بهینه از امکانات آموزشی برای شاغلان، صیانت از نیروهای کار و تربیت نیروی کار ماهر و نیمه‌ماهر است. در همین راستا، غلامحسین محمدی، معاون وزیر کار و رئیس سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای با تاکید بر اهمیت مهارت‌آموزی به‌عنوان یک نیاز اساسی در بازار کار می‌گوید: در حال حاضر باتوجه‌به تغییرات سریع دنیای کار، تربیت نیروی کار متخصص و ماهر امری ضروری است و در آینده نزدیک مشاغل جدیدی مثل متخصصان هوش مصنوعی، مهندسان رباتیک و تحلیلگران داده به وجود می‌آید که ازجمله نیازهای آینده بازار کار به‌شمار می‌روند و بازار کار را متحول می‌کنند. وی معتقد است که مهارت، مهم‌ترین مولفه اشتغال است و جوانان جویای کار برای ورود به بازار و راه‌اندازی یک کسب‌وکار باید به کسب آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بپردازند و دوره‌های مهارتی را بگذرانند.
از نگاه معاون وزیر کار، بسیاری از افراد در کارگاه‌ها و بنگاه‌های اقتصادی به دلیل عدم‌مهارت دچار ناپایداری اشتغال می‌شوند. درحالی‌که آموزش‌های مهارتی به ایجاد و پایداری اشتغال و افزایش بهره‌وری بنگاه منجر می‌شود. محمدی با بیان اینکه بهترین راهکار عبور از شرایط تحریم، تربیت نیروی کار متخصص و ماهر است، می‌گوید: ایجاد مراکز مهارتی با مشارکت فعالان اقتصادی یکی از راهکارهای موثر در تربیت نیروی کار ماهر و متناسب با نیاز بازار به‌شمار می‌رود.
ایجاد مراکز جوار و بین‌کارگاهی، پاسخ به نیاز آموزشی کارخانه‌ها بوده که بر ارتقای توان فنی و اشتغال‌پذیری افراد در حوزه صنایع و صنوف مختلف اثرگذار است. هم‌اکنون ایجاد و توسعه مراکز آموزش جوار و بین کارگاهی تاثیر بسزایی در ارتقای توان فنی و اشتغال‌پذیری افراد در حوزه‌های مختلف صنعت دارد. این مراکز در کنار صنایع علاوه بر رونق‌بخش‌های تولید، زمینه افزایش سطح مهارت کارگران و شاغلان در واحدهای تولیدی و بنگاه‌های اقتصادی را فراهم می‌کند.
طبق ماده ۱۱۰ قانون کار، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور ملزم شده برای بنگاه‌های اقتصادی با داشتن شرایطی مجوز مراکز جوار و بین کارگاهی را صادر کند. براساس این ماده‌قانونی، واحدهای صنعتی، تولیدی و خدماتی به‌منظور مشارکت در امر آموزش کارگر ماهر و نیمه‌ماهر موردنیاز خویش، مکلف‌اند نسبت به ایجاد مراکز کارآموزی جوار کارگاهی یا بین کارگاهی، همکاری‌های لازم را با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به عمل آورند.
نظر شما