آگاه: امام خمینی (ره)، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران در یکی از سخنرانی‌های خود فرمودند: «دیانت، همان سیاستی است که مردم را از اینجا حرکت می‌دهد و تمام چیزهایی که به صلاح ملت است و به صلاح مردم است، آنان را از آن راه می‌برد که صلاح مردم است که همان صراط مستقیم است.» خود این گفته نشاندهنده ارتباط تنگاتنگ دین و سیاست است و نمیتوان توقع داشت در کشوری که فضای سیاسی‌اش ملتهب است، مراسمات مذهبی تحت‌تاثیر قرار نگیرد. این تاثیر پذیرفتن هم مربوط به چند دهه اخیر نیست و از پیش از انقلاب اسلامی مجالس مذهبی همواره، بستری برای کنش سیاسی بوده‌اند و محرم ۱۴۰۴ هم از اتفاقات جنگ ۱۲ روزه تاثیر گرفت و شاید بتوان گفت چراغ اول این ماجرا را محمود کریمی با خواندن نوحهای با الهام از آهنگ «ای ایران» محمد نوری روشن کرد و پس از آن، راه برای این‌گونه کنش‌ها باز شد؛ به‌طوری‌که یکی از هیئت‌ها در دکور خود از کت خاکی شهید حاجی‌زاده استفاده کرد و مداحان یزدی که به خواندن مداحیهای متفاوت مشهورند، امسال هم سنگ تمام گذاشتند و اشعار ملی میهنی را با فضای محرم تلفیق کردند که اتفاقا همه اینها خیلی هم مورد اقبال عزاداران حسینی قرار گرفت.
محرم امسال به گونه‌ای بود که انگار امام خمینی (ره) اعلامیه‌ای که در محرم سال ۴۲ و قبل از واقعه ۱۵ خرداد منتشر کرده بودند را برای این روزها نوشته بودند؛ ایشان در آن سال طی اعلامیه‌ای از سخنرانان و مداحان مجالس وعظ و سخنرانی خواستند که به تهدیدهای دستگاه‌های امنیتی توجه نکنند و همچنان به سخنرانی‌های خود درباره ظلمی که بر مردم می‌شود، ادامه دهند. امام خمینی (ره) در این اعلامیه همچنان از سخنرانان و مداحان می‌خواهد به افشای خطر اسرائیل و عمال آنها در داخل کشور از جمله فرقه ضاله بهایی ادامه دهند.
رهبر انقلاب هم بارها در سخنرانی‌های خود به لزوم پیوند بین قیام کربلا و وقایع سیاسی سخنرانی کردند. به عنوان نمونه ایشان در سال ۱۳۹۲ در جریان دیدار با اعضای ستاد مرکزی «هیئت رزمندگان اسلام» فرمودند: «هیئت‌ها نمی‌توانند سکولار باشند؛ هیئتِ امام حسینِ سکولار، ما نداریم! هرکس علاقه‌مند به امام حسین (ع) است، یعنی علاقه‌مند به اسلام سیاسی است، اسلام مجاهد است، اسلام مقاتله است، اسلام خون دادن است، اسلام جان دادن است؛ معنای اعتقاد به امام حسین(ع) این است...»
با این حساب، این گزاره که برخی میگویند محرم و هیئات مذهبی جای طرح مسائل سیاسی نیست، مردود دانسته می‌شود چون طرح مسائل سیاسی در ایام محرم و صفر مسبوق به سابقه است.
نقش محرم و عزاداری‌های این ایام در پیروزی انقلاب اسلامی
محرم و عزاداری مربوط به آن، در تاریخ ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. به عنوان نمونه در دوره قاجار و به‌خصوص حکمرانی ناصرالدین‌شاه، این مراسم از رونق و شرایط خوبی برخوردار بود. البته کمتر جنبه سیاسی داشت؛ در این شرایط شاهان قاجاری نیز با التزام خود به این ماه، نقش مهمی در برپایی باشکوه مراسم عزاداری داشتند. چنانچه تکیه‌های حسینی در این دوره شکل می‌گیرد. اما با سلطنت رضاخان، تلاش‌ها برای محدودکردن و حتی ازبین‌بردن این مراسم آغاز شد. البته وی در ابتدا، برای کسب مشروعیت سیاسی و جلب نظر مردم، خود را فردی معتقد به اصول مذهبی نشان می‌داد. اما بعد از آنکه نخست‌وزیری وی مشخص شد، اقدامات به‌منظور محدودکردن این مراسم آغاز شد؛ هر چند در ابتدا این اقدامات چندان مستقیم و شدید نبود. در این رابطه اولین تلاش به سال ۱۳۰۴ بر می‌گردد که گویا تقاضاهایی از سوی مردم برای محدودکردن مراسم محرم مطرح می‌شود که بعدها مشخص شد که اعلامیه‌ها در حرکتی نمایشی از سوی درباریان و بااطلاع رضاشاه پخش شده بودند. اما اقدامات رسمی از سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰ اتفاق افتاد که عزاداری رسما از سوی دولت ممنوع اعلام شد. بعد از سقوط رضاشاه و شکل‌گیری پهلوی دوم، گرچه در ابتدا محدودیت‌های مربوط به برپایی مراسم محرم کاهش یافت اما به‌تدریج بسیاری از حوادث سیاسی با محرم عجین شده و به دلیل مقارن‌بودن با این ماه بر شدت آن افزوده شد. از جمله جنبشهای اعتراضی و مذهبی مردم در دوره پهلوی دوم می‌توان به عزاداری‌های محرم سال‌های ۵۶ و ۵۷ اشاره کرد که به عنوان جنبشی مذهبی - سیاسی، نقش مهمی در تغییر مسیر مبارزات و تسریع پیروزی انقلاب داشت. در مراسم تاسوعا و عاشورای سال ۵۷ که مصادف با ۱۹ و ۲۰ آذر است جمعیت بزرگی از مردم دست به راهپیمایی علیه شاه زدند. گرچه به دلیل اعتصاب روزنامه‌ها از آبان تا دی‌ماه آن سال، جزییات یا تعداد تقریبی شرکت‌کنندگان در مراسم به‌خوبی انعکاس نیافت، اما بسیاری از مشاهدات تاریخی بر حضور دو تا سه میلیونی مردم در این راهپیمایی به‌خصوص در تهران حکایت دارد.
در تاسوعا و عاشورای سال ۱۳۵۷، رهبری مراسم راهپیمایی با آیت‌الله طالقانی بود. آیت‌الله طالقانی در چهاردهم آذر ۱۳۵۷ با انتشار اعلامیه‌ای، از مردم درخواست کرد تا در راهپیمایی روز تاسوعا و عاشورا شرکت کنند. بنابراین با هماهنگی و درخواست رهبران، راهپیمایی عظیمی برگزار می‌شود. علت این درخواست، کشته‌شدن عده‌ای از مردم توسط عوامل رژیم از آغاز محرم سال ۵۷ بود. بعد از راهپیمایی‌های محرم ۵۷ و نتیجه آن اعتراضات بود که «ژنرال هایزر روانه تهران شد و شاه متقاعد شد یک چهره به ظاهر ملی را به عنوان نخست وزیر برگزیند و خود ایران را ترک کند.» البته شاه با دیدن راهپیمایی عظیم مردم در عزاداری‌های محرم، پی به این موضوع برد که مخالفت مردمی با او و رژیمش تنها محدود به گروه یا عده کمی از مردم نیست، بلکه وی در برابر خیل عظیمی از معترضانی قرار دارد که توانایی مقاومت در برابر آنها به نوعی غیرممکن است؛ زیرا موضوع ترک خدمت سربازان از ارتش و پادگان که به دستور امام مطرح شده بود، به وضوح در این رویداد مشاهده و گذشته از آن همبستگی نیروهای مذهبی و ملی به نمایش گذاشته شد. به دلیل همین اتفاقات است که عاشورا در اندیشه امام (ره) منشأ ایجاد قیام اسلامی ۱۵ خرداد است.
محرم در دوران جنگ ایران و عراق
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، همزمان با آغاز جنگ ایران و عراق، «شور حسینی» محرم و عاشورا بار دیگر به میدان آمد و خیلیها با نوحهها و مداحیهای آن زمان روانه میدان جنگ شدند. خصوصا که کربلا و نجف دو شهر مقدس شیعیان در کشور دشمن واقع بود و مداحان و روضه‌خوانان بسیاری در رثای شهدای کربلا و جنگ سرودند و خواندند :
از شوق دیدار حسین، دل‌ها همه شیدا شده
از عاشقان کربلا، پوشیده این صحرا شده
باشید با هم متحد، یاران و همکار حسین
رو سوی ارض کربلا، آرید زوار حسین
ندای هل من ناصر حسینی، لبیک یا خمینی
پیش به‌سوی حرم حسینی، لبیک یا خمینی
یکی از این چندین شعر مربوط به دوران جنگ ایران و عراق و محرم آن سال‌هاست.
یکی از مداحانی که صدایش هنوز هم برای خیلیها خاطره‌انگیز است، حاج صادق آهنگران است؛ او که اغلب نوحههایش حماسی بود. در گفت‌وگویی با ذکر خاطره‌ای از مداحی خود در نمازجمعه سال ۵۹ و ۶۰ گفت: اوایل جنگ اشعاری را خواندم که شعر قوی داشت. شعرش را یکی از عزیزان شاعر به سفارش خود من سروده بود، موضوع شعر درباره موشک‌باران دزفول بود. پس از اینکه شعر را در نمازجمعه خواندم مدتی بعد از دوستانم شنیدیم که امام عزیز چند بار تذکر داده‌اند و پیغام فرستاده بودند که به ایشان بگویند اشعار حماسی بخوانند. علت تذکر حضرت امام (ره) شعری که من در نمازجمعه خواندم «بهر آزادی قدس از کربلا باید گذشت، خیز ای رزمنده...»، بود که ایشان یک لحظه هم تحمل روحیه ضعف را نداشت و میفرمودند باید شعر حماسی باشد. آهنگران همچنین اضافه کرد: نباید فتیله حماسه‌خوانی در کشور پایین کشیده شود. مداحی حماسی موردعلاقه امام خمینی (ره) بود، ما باید روحیه امام (ره) را بدانیم تا مسیرمان را مشخص کنیم. در دنیای امروز که وطن‌دوستی گاهی دستخوش سوءتفاهم می‌شود، بازگشت به آموزه‌های عاشورا می‌تواند راهی برای فهم درست معنای وطن باشد. وطن‌دوستیِ برگرفته از محرم، نه‌تنها احساسی و هیجانی نیست، بلکه ریشه در ایمان، شناخت و فداکاری دارد. عاشورا به ما می‌آموزد که حفظ وطن، اگر با نیت خالص و در مسیر حق باشد، عبادتی بزرگ است. در نهایت، پیوند میان محرم و وطن، پیوندی از جنس ایمان، غیرت و تعهد است. همان‌گونه که امام حسین (ع) برای نجات امت خود قیام کرد، هر انسان آزاده‌ای نیز باید در برابر ظلم، بی‌عدالتی و تجاوز به میهن خود بایستد. این آموزه نه‌تنها ما را در ماه محرم به فکر فرو می‌برد، بلکه در تمام سال الگویی برای زندگی با عزت و مسئولیت‌پذیری است.
نظر شما