آگاه: یکی از دشواری‌هایی که همواره بر سر راه پژوهش درباره نابینایی در ایران وجود دارد، نبود آمار ملی دقیق و به‌روز است. با این حال رسانه‌ها و نهادهای مرتبط برخی برآوردها را منتشر کرده‌اند؛ براساس آمار منتشرشده در خبرگزاری‌ها، ۲۲۳ هزار و ۲۰۹ نفر از افراد نابینا و کم‌بینا تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند که معادل حدود ۱۳.۵ درصد از کل معلولان کشور است. در گزارش‌های دیگر، شمار افراد نابینای مطلق در ایران بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نفر برآورد شده و جمعیت کم‌بینایان نیز دست‌کم چند برابر آن ذکر شده است. همچنین برخی منابع آمار رسمی‌تری ارائه می‌دهند؛ به‌عنوان نمونه، خبرگزاری «مهر» در گزارش خود آورده است که جمعیت نابینایان در ایران حدود ۹۰ هزار نفر و کم‌بینایان دو برابر آن است.
آژانس بین‌المللی پیشگیری از نابینایی گزارش داده است که شیوع نابینایی در ایران حدود ۰٫۹ درصد است که در مقایسه با منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (حدود ۰٫۷ درصد) کمی بالاتر است.
در رسانه‌ها نقل شده است که در ایران «نابینایان، تحصیلکرده‌ترین گروه از معلولان» هستند اما با وجود برخوردار بودن از تحصیلات، بسیاری از آنان بیکارند.
قانون «حمایت از حقوق معلولان» اسفند سال ۱۳۹۶ به تصویب رسید و سال ۱۳۹۷ ابلاغ شد. طبق این قانون، دستگاه‌های دولتی موظفند که ۳۰ درصد از پست‌های تلفنچی و ۳۰ درصد از پست‌های دفتری و ماشین‌نویسی خود را به افراد نابینا و کم‌بینا اختصاص دهند. با این حال، گزارش‌های متعدد حاکی از این است که بسیاری از مفاد این قانون به درستی اجرا نشده و جامعه نابینایان بارها خواستار «اجرای کامل قانون جامع حمایت از معلولان» شده‌اند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)قریب به ۲۹۰ میلیون نفر در سراسر جهان دچار اختلال بینایی هستند که بخشی از آنان نابینا هستند. ۹۰ درصد از افرادی که اختلالات بینایی دارند در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. در کشورهای توسعه‌یافته، قوانین و زیرساخت‌های مناسب‌سازی شهری، آموزش فراگیر و دسترسی دیجیتال بیشتر اجرا شده است که نقش بسیار موثری در کاهش موانع دارند. به‌عنوان مثال در برخی کشورها مسائل مربوط به حمل‌ونقل عمومی با چراغ‌های راهنمای صوتی، خطوط لمسی ویژه نابینایان در پیاده‌روها، نرم‌افزارهای کمکی پیشرفته و قوانین سختگیرانه برای دسترس‌پذیری فضاهای عمومی به اجرا درآمده‌اند.
همچنین کشورهای پیشرفته معمولا سهمیه استخدامی موثری برای افراد دارای معلولیت دارند، امکانات توانبخشی گسترده را به صورت گسترده تامین می‌کنند و برنامه‌های آگاهی‌بخشی فرهنگی را اجرا می‌کنند که موجب کاهش تبعیض روانی و نگرش منفی در جامعه شده است.
در جهان اگرچه نابینایان با چالش‌هایی مواجه هستند اما ساختار حقوقی، زیرساختی و فرهنگی بهتر به نوعی تسهیل‌کننده مسیر دسترسی به زندگی مستقل است تا آنچه در ایران دیده می‌شود.
کمبود منابع آموزشی برای نابینایان
گزارش‌ها نشان می دهد که تعداد کتاب‌های بریل و منابع صوتی برای نابینایان محدود است؛ برای مثال انجمن نابینایان ایران اعلام کرده که در کتابخانه‌های وابسته ۱۶۸ عنوان کتاب به صورت بریل و نزدیک به ۱۱ هزار عنوان به صورت گویا وجود دارد. یکی از مشکلات اساسی نابینایان، کمبود منابع آموزشی به زبان بریل و صوتی است. طبق نظر کارشناسان، دسترسی به تجهیزات توانبخشی برای کم‌بینایان و نابینایان مانند نرم‌افزارهای کمکی، صفحه‌خوان‌ها و سخت‌افزارهای ویژه به دلیل محدودیت واردات، گرانی ارز یا کمبود ارزیابی و تامین مالی کافی هم بسیار محدود است.
شمار دانش‌آموزان نابینا و کم‌بینا در آموزش و پرورش استثنایی نیز محدود است. برخی منابع از آمار ۳۷ هزار کودک نابینا و کم‌بینا زیر ۱۸ سال در کشور می‌گویند.
در مناطق دور از مراکز شهری، ورود به مدارس عادی با موانع فراوان همراه است و بسیاری از آموزشگاه‌ها تسهیلات لازم را برای پذیرش دانش‌آموز نابینا ندارند. همچنین، نگرش فرهنگی غالب در برخی از خانواده‌ها یا مدارس ممکن است فرد نابینا را نامناسب برای آموزش در مدارس عادی بداند و ترجیح دهند او را به مدارس ویژه بفرستند یا از تحصیل بازدارد. در کشورهای دارای سیاست آموزشی فراگیر، کودکان دارای معلولیت به همراه سایر دانش‌آموزان در مدارس عادی تحصیل می‌کنند با پشتیبانی و تجهیزاتی که آن مدرسه ارائه می‌کند؛ مثلا معلم کمکی، ابزار توانبخشی، تکنولوژی دسترسی. در بسیاری از کشورها قوانین الزام می‌کنند مدارس و دانشگاه‌ها دسترس‌پذیری را رعایت کنند. استفاده از فناوری‌های کمکی مانند نرم‌افزار صفحه‌خوان، نمایشگر بزرگ‌نمایی، تبدیل متن به گفتار و تجهیزاتی مانند لوح‌های بریل الکترونیکی در مدارس پیشرفته رواج دارد. برنامه‌های بورس تحصیلی ویژه و مشوق‌هایی برای ورود نابینایان به رشته‌های دانشگاهی فراهم شده است؛ به طوری که در بسیاری از کشورها نرخ تحصیلات عالی نابینایان از متوسط جامعه کمتر نیست.
نبود فرصت شغلی مناسب
طبق بررسی‌های ما و نظر کارشناسان مشخص است که بیکاری یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای نابینایان است و نرخ آن در برخی گزارش‌ها حدود ۴۰ درصد ذکر شده. از سوی دیگر، نگاه غالب در جامعه این است که نابینا بهتر است تلفنچی باشد و این کلیشه موجب می‌شود که فرصت‌های شغلی متنوع برای آنان فراهم نشود.
اگرچه قانون حمایت از حقوق معلولان دولت را ملزم کرده است تا در پست‌های تلفنچی ۳۰ درصد سهم برای نابینایان اختصاص دهد و در پست‌های دفتری و ماشین‌نویسی نیز همین نسبت را لحاظ کند اما در عمل اجرای این سهمیه‌ها بسیار محدود بوده است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که بسیاری از نابینایان به‌رغم تحصیلات دانشگاهی، به دلیل نبود فرصت شغلی مناسب مجبورند به شغل‌های سطحی بسنده کنند یا بیکار بمانند. همچنین تسهیلات اعتباری برای راه‌اندازی کسب‌وکار برای افراد دارای معلولیت پیش‌بینی شده است؛ اما فرآیندها پیچیده، تضمین‌طلبی بانک‌ها و کمبود آگاهی نسبت به این امکانات مانع بهره‌مندی کامل می‌شود. در برخی کشورها، قوانین سهمیه استخدامی برای افراد دارای معلولیت اجرا می‌شود و در برخی موارد، شرکت‌هایی که بیش از درصد خاصی از کارکنان خود را از میان معلولان انتخاب می‌کنند معافیت مالیاتی یا مزیت‌های دیگر می‌گیرند. بسیاری از کشورهای پیشرفته برنامه‌های توانمندسازی شغلی برای نابینایان دارند؛ مانند آموزش مهارت‌های فنی، کارآفرینی، دوره‌های مهارت‌آموزی و دوره‌های کارورزی تضمین‌شده.
در کشورهای پیشرفته و دارای اقتصاد دیجیتال، افراد نابینا در زمینه‌های پردازش داده، کار با کامپیوتر، مشاوره، برنامه‌نویسی، پادکست، تولید محتوا یا خدمات صوتی فعال‌اند. شرکت‌هایی هستند که استخدام افراد نابینا را افتخار و ارزش می‌دانند و آنها را تشویق به حضور می‌کنند، نه اینکه آنها را طرد کنند.
مسیرها ناایمن هستند
در بسیاری از شهرها، پیاده‌روها استاندارد نیستند؛ پستی و بلندی، موانعی مثل تیر چراغ برق، نرده‌ها و موانع دیگر در وسط مسیر سبب قطع پیوستگی مسیرهای تردد نابینایان می‌شود. بارها دیده‌ایم که وقتی یکی از نهادهای خدمات‌رسان مثلا شرکت آب و فاضلاب یا گاز عملیات عمرانی انجام می‌دهد و پیاده‌رو را تخریب می‌کند، بازسازی مسیر مناسب نابینا مورد توجه قرار نمی‌گیرد و حتی مسیرهایی که با موزاییک‌های نشان‌دار بهسازی شده بود تخریب می‌شود و نابینایان را دچار مشکلات بیشتر می‌کند.
در ایستگاه‌های اتوبوس یا مترو، در خیلی موارد اعلام صوتی ایستگاه وجود ندارد یا ناقص است و برای نابینایان سردرگمی ایجاد می‌کند. برخی مطالعات شهری نشان می‌دهند که حمل و نقل عمومی برای گروه‌های محروم از جمله معلولان با چالش‌هایی مانند امنیت پایین، دسترسی دشوار به ایستگاه‌ها و هزینه‌های زیاد همراه است. مثلا یک مطالعه در یکی از مناطق شهر تهران به عنوان نمونه آماری بیان کرده که افراد دارای معلولیت با موانعی مانند اطمینان نداشتن به ایمنی و ناکارآمدی حمل و نقل عمومی مواجه هستند. به طور کلی، مناسب‌سازی فضاهای شهری شامل پل‌های عابر، رمپ‌ها، علامت‌گذاری‌های لمسی، مسیرهای کف برجسته و نشان‌دار در بسیاری از شهرها به‌صورت ناقص یا غیراستاندارد اجرا شده است.
باید نگاه‌مان درست شود
یکی از موانع بزرگ برای نابینایان، دیدگاه ترحم‌آمیز یا دستوری نسبت به آنان است. در برخی مواقع، معلولیت بینایی به عنوان نقصی تعریف می‌شود که باید مخفی بماند یا نهان شود؛ کلیشه‌هایی مانند «نابینا نمی‌تواند زندگی عادی داشته باشد»، «باید فقط کارهای ساده انجام دهد»، «نمی‌تواند مستقل باشد» در ذهن جامعه رواج دارد.
مشکلات ارتباطی نیز وجود دارد؛ در روابط اجتماعی، بسیاری از افراد از برخورد با نابینایان واهمه دارند، نمی‌دانند چگونه صحبت و کمک کنند و از ایجاد فضاهای گفت‌وگو پرهیز می‌کنند. درخواست جامعه نابینایان بارها این بوده است که در رسانه‌ها و نظام آموزش عمومی، فرهنگسازی و آگاهی‌بخشی انجام شود؛ اما گزارش‌ها از عقب‌ماندگی در این زمینه حکایت می‌کنند. در شهرهای بزرگ مثل تهران ممکن است اجرای قوانین حمایتی بهتر باشد، اما در شهرهای کوچک‌تر یا مراکز استان‌ها وضعیت به مراتب نامناسب‌تر است.
در بسیاری از کشورها کمپین‌های گسترده رسانه‌ای و هنری برای تغییر نگرش جامعه نسبت به معلولان اجرا شده است: فیلم‌ها، مستندها، نمایشگاه‌ها، تجربه مشترک با افراد معلول. در نظام آموزش عمومی، کودکان از سنین پایین با مفاهیم تنوع و احترام به توانایی‌های متفاوت آشنا می‌شوند و در محیط کاری و رسانه‌ای، حضور شخصیت‌های موفق نابینا یا کم‌بینا در سیاست، هنر و علم برجسته می‌شود تا الگو باشند و نشان دهند معلولیت مانع پیشرفت نیست. قوانین سختگیرانه ضد تبعیض وجود دارد که شرکت‌ها را ملزم می‌کند فرصت برابر برای افراد معلول فراهم کنند و در صورت تخلف جریمه شوند.
قانون حمایت از حقوق معلولان تاکید کرده است که دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی در اجرای وظایف خود باید فضاهای شهری، پیاده‌روها، ساختمان‌ها، خدمات عمومی را مناسب‌سازی کنند تا افراد دارای معلولیت بتوانند از آنها استفاده کنند. همچنین، برنامه جامع حمایت از معلولان، مصوبه دولت نیز یکی از اسناد مکمل قانون است که پیش‌بینی اجرای جزئی‌تر سیاست‌ها را دارد. در قوه قضاییه نیز دستورالعمل حمایت از افراد معلول و سالمندان در فرآیند دادرسی ابلاغ شده که به مواردی مانند مناسب‌سازی مجتمع‌های قضایی، دسترسی به خدمات الکترونیک، حضور وکلای نابینا و سایر تسهیلات مرتبط پرداخته است. یکی از مهم‌ترین مشکلات، تعیین نکردن مهلت زمانی الزام‌آور برای دستگاه‌های اجرایی به منظور اجرای مفاد قانون است. برخی گزارش‌ها نشان داده‌اند که دستگاه‌ها می‌توانند اجرای مناسب‌سازی را به تعویق بیندازند، زیرا قانون زمان‌بندی مشخصی برای آن نگذاشته است. ضعف نظارت و پاسخگو نبودن دستگاه‌ها از دیگر موانع بزرگ است، به نحوی که بسیاری از مفاد قانون روی کاغذ باقی مانده‌اند و عملا اجرا نشده یا به صورت جزئی اجرا شده‌اند.
پیچیدگی فرآیند اداری برای بهره‌مندی از تسهیلات و اعتبارات بانکی، ضمانت‌های سنگین و موانع حقوقی و مالی نیز بسیاری از نابینایان را از درخواست کمک باز می‌دارد. در مورد بودجه و تخصیص مالی، برخی دستگاه‌ها از کمبود منابع مالی برای مناسب‌سازی فضاها یا خرید تجهیزات کمکی شکایت می‌کنند.
توجه همه ما به تفاوت‌های انسانی
اگر جامعه، قانون‌گذاران، نهادهای اجرایی و دستگاه‌های فرهنگی عزم واقعی داشته باشند، می‌توان جامعه‌ای ساخت که نابینایان، فعال، موثر و مشارکت‌جو باشند. تغییر در نگرش عمومی، اجرای جدی قانون، سرمایه‌گذاری هوشمند در فناوری و زیرساخت‌ها می‌تواند زندگی میلیون‌ها ایرانی نابینا را دگرگون کند. اگر جامعه‌ای بسازیم که افراد دارای معلولیت مانند نابینایان بتوانند راه خود را با اعتماد، امید و کرامت باز کنند، آن جامعه انسانی‌تر و عادلانه‌تر شده است.
دستیاران هوشمند
کمک‌کار نابینایان می‌شوند
در مراسم روز جهانی نابینایان، مسائل و مشکلات مختلف از سوی نمایندگان نابینایان مطرح شد و مسئولان حاضر در این نشست توضیحاتی در این باره دادند. در این مراسم «علی ربیعی» دستیار اجتماعی رییس‌جمهور در اقدامی نمادین یک عصای سفید را به عنوان هدیه به «سیدجواد حسینی» رییس سازمان بهزیستی کشور تقدیم کرد. وی گفت: «عصای سفید نماد اعتمادبه‌نفس برای نابینایان و کم‌بینایان است و نیز جامعه‌ای که باید با این نماد، توان و استقلال این قشر را به رسمیت بشناسد.»
در حاشیه این مراسم، نمایشگاهی از آثار هنری نابینایان و کم‌بینایان شامل کار با چوب، رنگ‌آمیزی روی ظروف و ساخت زیورآلات برگزار شد. همچنین تعدادی از نمایندگان تشکل‌های نابینایان به بیان مشکلات و خواسته‌های خود پرداختند و گروه موسیقی «چکاد» از استان اصفهان با اجرای سازهای تار، کمانچه، سنتور و تنبک برنامه‌ای ویژه برای حاضران اجرا کرد. در این مراسم همچنین از تعدادی از نابینایان و کم‌بینایان برگزیده در کنکور سراسری سال جاری تجلیل شد؛ «صادقی» رتبه ۱۱ دکترا در رشته حقوق عمومی، «غزل بهرامی» رتبه ۱۲ رشته علوم انسانی، «تاجور» رتبه ۳۳ رشته علوم انسانی، «ساناز حاجی‌پناه» رتبه ۳۲۶ رشته علوم انسانی، «کریمی» رتبه ۵۰۰ رشته علوم انسانی و «ماندگار» رتبه ۶۹۴ رشته علوم انسانی.
«محمدامین آقامیری» دبیر شورای عالی فضای مجازی در مراسم روز جهانی نابینایان با ابراز خرسندی از حضور در این رویداد گفت: «تاکنون در حوزه نابینایان تعامل مستقیمی با ما صورت نگرفته بود و خوشحالم که برای نخستین بار در چنین نشستی حضور داریم.» وی با تاکید بر اینکه فضای مجازی مهم‌ترین بستر تحقق عدالت است، افزود: «با ارائه خدمات در بستر فضای مجازی می‌توان عدالت در دسترسی به آموزش، خدمات دولتی، بازارهای مالی و فروش را محقق کرد. طبق پیمایش‌های جهانی، روزانه حدود ۵.۵ میلیارد نفر در جهان به‌طور میانگین ۶ ساعت و ۴۰ دقیقه از فضای مجازی استفاده می‌کنند.» آقامیری از نقش فناوری‌های نوین در رفع نیازهای نابینایان گفت: «برای تحقق عدالت در بهره‌مندی از خدمات، توسعه دستیارهای هوشمند در فضای مجازی در دستور کار قرار دارد. امروز فناوری‌هایی در حوزه نابینایان تولید شده و تمرکز سرمایه‌گذاری جهانی بر توسعه دستیارهای هوشمند است. دستیارانی که در کنار فرد قرار گرفته و نیازهای او را برطرف می‌کنند.» وی از برگزاری جلسه‌ای مشترک با سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات خبر داد و گفت: در این جلسه مقرر شد استانداردسازی و مناسب‌سازی سایت‌های دولتی برای دسترسی نابینایان اجرایی شود. دستورالعمل این موضوع توسط سازمان فناوری اطلاعات تنظیم شده و آماده ابلاغ است. دبیر شورای عالی فضای مجازی از ظرفیت‌های هوش مصنوعی در این حوزه گفت: «با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان تا حدی نیاز نابینایان را برطرف کرد که دیگر نیازی به عصای سفید نباشد، این امر از نظر فنی ممکن و از نظر اقتصادی نیز مقرون‌به‌صرفه است. در زمینه توسعه دستیارهای هوش مصنوعی ویژه نابینایان آمادگی کامل داریم و انتظار داریم سازمان بهزیستی اولویت‌های مورد نیاز در این زمینه را معرفی کند.»
«بابک نگاهداری» رییس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در مراسم روز جهانی نابینایان درباره اقدامات این مرکز در حوزه حمایت از افراد دارای معلولیت گفت: «در مرکز پژوهش‌های مجلس تمرکز خود را بر رفع مشکلات ساختاری و اجرای کامل و موثر قانون حمایت از حقوق معلولان قرار داده‌ایم. تاکنون سه گزارش تخصصی درباره سه فصل این قانون و نحوه اجرایی‌سازی آن در حوزه‌های مسکن، بهداشت و درمان، توانبخشی و همچنین ساز و کار کمیته نظارت و هماهنگی برای راهبری قانون منتشر شده است. در ادامه نیز تمام فصول این قانون را با انتشار گزارش‌های تحلیلی، تهیه بسته‌های اجرایی و نظارت بر عملکرد دستگاه‌ها دنبال خواهیم کرد.» نگاهداری تاکید کرد: «تامین ضمانت اجرایی، ارتقای هماهنگی میان دستگاه‌ها و رفع کمبود اعتبارات برای اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان از مهم‌ترین محورهایی است که به‌صورت جدی در مرکز پژوهش‌های مجلس پیگیری می‌شود.» وی از چالش‌های آموزشی نابینایان گفت: «آموزش باکیفیت یکی از موضوعات اساسی است. کمبود کتاب‌های بریل، نیاز به منابع صوتی استاندارد و کمبود معلمان آموزش‌دیده از مسائل مهمی است که پیگیر رفع آن هستیم.»
رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس توانمندسازی و اشتغال برابر نابینایان را از اولویت‌های این مرکز دانست و گفت: «تبعیض‌هایی که در فرآیند استخدام وجود دارد از دید ما پنهان نیست. در همین راستا، حمایت از کارفرمایان، تعدیل سیاست‌های اشتغال، ایجاد شرایط کار در منزل، توسعه کسب‌وکارهای کوچک و مشاغل مجازی برای نابینایان در دستور کار ما قرار دارد.»
«مژگان فرهبد» معاون آموزشی سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور گفت: «دانش‌آموزان با آسیب بینایی در دو نوع مدرسه تحصیل می‌کنند؛ بخشی در مدارس استثنایی و بخشی دیگر در مدارس عادی. اما هر دو گروه با استفاده از محتوای یکسان کتاب‌های درسی آموزش می‌بینند.» وی با پذیرش برخی چالش‌های مطرح‌شده از سوی جامعه نابینایان افزود: «در زمینه مناسب‌سازی محتوای درسی، درس تربیت‌بدنی، تقویت ارتباط اجتماعی با دانش‌آموزان نابینا و حرفه‌آموزی به آنها نیازمند اقدامات ویژه‌ای هستیم. بزرگ‌ترین مانع حضور دانش‌آموزان نابینا در مدارس عادی، مناسب‌سازی فضاهای آموزشی است که هزینه بالایی دارد و باید در بودجه‌های سالانه به‌صورت مشخص پیش‌بینی شود.» فرهبد تاکید کرد: «فناوری‌های آموزشی و تجهیزات تخصصی مورد نیاز نابینایان باید در اولویت تامین قرار گیرد.
پیام «سیدجواد حسینی» رییس سازمان بهزیستی به مناسبت روز جهانی نابینایان
دسترسی‌نابینایان به فناوری‌های نوین زمینه‌ساز فرصت‌های برابر
از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم، مفاهیم مهمی مانند وفاق ملی و اتحاد بین گروه‌های سیاسی و اجتماعی بیش از پیش در ادبیات سیاسی و فرهنگی جامعه دیده می‌شود؛ مفاهیمی که موجب تقویت عزم ملی و همسویی تلاش‌ها برای پیشبرد اهداف جامعه خواهد شد. اتحادی در این سطح، نه تنها به ارتقای جایگاه ما در عرصه روابط بین‌الملل کمک می‌کند، بلکه استفاده از تمامی ظرفیت‌های ملی برای توسعه همه‌جانبه کشور را امکان‌پذیر می‌کند.
جامعه افراد دارای آسیب بینایی که بسیاری از آنان را نخبگان و اندیشمندان حوزه‌های علمی و فرهنگی تشکیل می‌دهند، امروزه از ارزنده‌ترین ظرفیت‌های ملی به شمار می‌روند و کشف قابلیت‌های آنان امری ضروری در پیشبرد سیاست‌ها و اهداف دولت در بخش‌های علمی و فرهنگی است.
آشنایی با افراد نابینایی که با شناسایی استعدادهای خدادادی، تمامی توان خود را برای توسعه فردی به‌کار می‌گیرند و با تکیه بر فناوری‌های روز، بر محدودیت‌های ناشی از نابینایی غلبه می‌کنند، این باور را در اذهان عمومی تقویت می‌کند که چنانچه جامعه اصلاح شود و امکان تبلور استعدادهای افراد نابینا و کم‌بینا را فراهم کند، چشم‌های نابینا هیچ‌گاه مانعی برای نقش‌آفرینی در عرصه‌های مختلف نخواهد بود.
سازمان بهزیستی نیز با آگاهی نسبت به این ضرورت، آموزش افراد نابینا و کم‌بینا در زمینه کار با رایانه و امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، نحوه استفاده از وسایل الکترونیک و سایر امکانات مورد نیاز در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی را در مراکز توانبخشی در اولویت قرار داده و در این رابطه از ظرفیت‌های انجمن‌های غیردولتی فعال در امور نابینایان نیز بهره می‌گیرد. همچنین با اجرای طرح «سلام» که یک طرح محله‌محور و در راستای سلامت اجتماعی است و با محوریت سازمان بهزیستی و همکاری دستگاه‌های دولتی (به‌ویژه آموزش و پرورش) و نهادهای مردمی اجرا می‌شود، امکان فراگیرسازی برنامه‌های مبتنی بر آموزش و سلامت برای گروه‌های مختلف دارای معلولیت، از جمله افراد نابینا و کم‌بینا، فراهم می‌شود.
در قانون حمایت از حقوق معلولان و قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت تاکید شده است که دولت باید زمینه‌های لازم برای دستیابی افراد نابینا و کم‌بینا به فرصت‌های شغلی و اجتماعی برابر را فراهمکرده و ضمن از میان بردن موانع تبعیض‌آمیز در مسیر مشارکت این افراد، امکانات مورد نیاز، اعم از عصای سفید، نوشت‌افزارهای هوشمند و کامپیوترهای مجهز به امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری گویاساز و برجسته‌ساز را در اختیار آنان قرار دهد تا با آگاهی و استقلال، نقش ارزشمند خود را در عرصه‌های مختلف
ایفا کنند.
امسال، روز جهانی عصای سفید را در حالی گرامی می‌داریم که شعار امیدبخش این روز (دسترسی نابینایان به فناوری‌های علمی روز و زمینه‌ساز فرصت‌های برابر) در اذهان عمومی نقش بسته است.
این شعار به ما گوشزد می‌کند که برای بهره‌مندی از سرمایه‌های علمی و فرهنگی جامعه نابینایان، فرد فرد ما در هر سطحی از جایگاه اجتماعی باید تلاش کنیم تا افراد نابینا و کم‌بینا به محیط ایمن و مناسب‌سازی‌شده، تجهیزات و خدمات مورد نیاز دسترسی داشته باشند و دوشادوش ما برای ساختن دنیای بهتر و زندگی اثربخش‌تر تلاش کنند. در این صورت می‌توان دورنمای وسیع‌تری از امید، وفاق، سازندگی و شکوفایی را در جامعه‌ای مبتنی بر عدالت و برابری فرصت‌ها جست‌وجو کرد.
فناروی‌های نوین برای معلولان
در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، استفاده از خطوط لمسی (کفپوش برجسته) در پیاده‌روها و ایستگاه‌ها، چراغ‌های راهنمای صوتی، علائم بومی‌شده لمسی و صوتی در محیط‌های عمومی امری رایج است. متروها و اتوبوس‌ها مجهز به سیستم اعلام صوتی ایستگاه‌ها، راهنمای صوتی برای مسافر نابینا، آسانسورها، رمپ‌ها، دستگیره‌ها و تابلوهای بزرگ با کنتراست بالا هستند.
برخی شهرها از فناوری‌های پیشرفته‌تر مانند مسیر راهنمای مجازی، اپلیکیشن‌های ناوبری ویژه افراد نابینا که با اطلاعات جی‌پی‌اس و حسگرها مسیر امن را به آنها معرفی می‌کند بهره می‌برند. قوانین شهری الزام می‌کنند که پروژه‌های جدید شهری به دسترس‌پذیری کامل برای همه طراحی شوند و معیارهای دقیق مناسب‌سازی در مقررات ساخت وجود دارد. نابینایان با استفاده از نرم‌افزارها می‌توانند از فضای دیجیتال استفاده کنند. اما یکی از مشکلات بزرگ در کشور ما دسترسی نداشتن نابینایان به اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌های ایرانی است، چون به درستی برای افراد نابینا طراحی نشده‌اند. در بعضی گزارش‌ها ذکر شده که ارز گران و محدودیت واردات باعث شده تجهیزاتی مانند نمایشگر بریل الکترونیک یا دستگاه‌های کمکی وارد نشوند یا هزینه‌شان بالا باشد.
کتابخانه‌های دیجیتال و صوتی برای نابینایان در ایران فعالیت می‌کنند؛ اما پوشش آنها هنوز محدود است. مثلا انجمن نابینایان دارای ۱۵ کتابخانه دیجیتال گویاست که افراد از خانه خدمات دریافت می‌کنند. ضعف نظارت بر معتبر بودن فرمت‌ها و استانداردهای دسترس‌پذیری باعث شده بسیاری از محتواهای صوتی یا دیجیتال برای نابینایان قابل استفاده کامل نباشند یا با کیفیت پایین ارائه شوند.
در کشورهای پیشرفته همه وب‌سایت‌های عمومی و دولتی ملزم به رعایت استاندارد WCAG (دسترس‌پذیری وب) هستند؛ طوری که نابینایان می‌توانند به اطلاعات عمومی دسترسی یابند. اپلیکیشن‌هایی مانند ناوبری صوتی، راهنمای محیط داخلی ساختمان، مترجم صوتی و واسط‌های گفتاری برای افراد کم‌بینا وجود دارد. دستگاه‌های بریل الکترونیک، نمایشگرهای لمسی بریل، عینک هوشمند کمکی و ربات‌های راهنمای شخصی برای نابینایان در برخی کشورها در مراحل تجاری یا تحقیقاتی به‌کار گرفته شده‌اند. دسترسی به خدمات بانکی، اداری، خرید آنلاین و سایر خدمات عمومی به گونه‌ای طراحی می‌شود که افراد نابینا بتوانند بدون کمک دیگران از آنها بهره ببرند.
نظر شما